Μίλησαν οι τάξεις και όχι τα έθνη
ΒΟΣΝΙΑ - Οι κοινωνικές διαμαρτυρίες δείχνουν τη βαθμιαία μετατόπιση από το πεδίο της εθνοτικής αντιπαράθεσης στο πεδίο του κοινωνικού ανταγωνισμού.Αν σκεφτεί κανείς ότι συνήθως, έπειτα από συρράξεις, ακολουθεί κάποια ανάκαμψη, τουλάχιστον στο πεδίο της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη αποτελεί μια μοναδική περίπτωση παρατεταμένης διάλυσης του οικονομικού και πολιτειακού ιστού
Του Δημήτρη Χριστόπουλου*
Τα πρόσφατα γεγονότα στην κροατο-μουσουλμανική ομοσπονδία της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης διαθέτουν μια κρύφια πολιτική δυναμική. Ακόμη και μετά την αποκλιμάκωση των πρόσφατων κινητοποιήσεων, η ένταση της κοινωνικής διαμαρτυρίας στη χώρα αυτή αφήνει μια κρίσιμη παρακαταθήκη: τη βαθμιαία μετατόπιση από το πεδίο της εθνοτικής αντιπαράθεσης στο πεδίο του κοινωνικού ανταγωνισμού. Επειτα από 18 χρόνια ειρήνης στη Βοσνία, για πρώτη φορά μίλησαν οι τάξεις και όχι τα έθνη. Αυτό, από μόνο του, είναι μια θετική εξέλιξη που μπορεί στο μέλλον να αποφέρει καρπούς. Ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για μια χώρα στην οποία το μόνο καλό νέο από την υπογραφή της Συνθήκης του Ντέιτον είναι η παύση των πολεμικών επιχειρήσεων. Διότι, από κει και ύστερα, πολιτειακές επιδόσεις μηδέν.
Από τον Οκτώβριο του 1997 ώς τον Δεκέμβριο του 1998 έζησα στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη ως αξιωματούχος ανθρωπίνων δικαιωμάτων της αποστολής του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) τρία χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Ντέιτον. Tην εμπειρία μου αυτή κατέγραψα λίγο αργότερα («Η ετερότητα ως σχέση εξουσίας», εκδ. Κριτική, 2002) ενώ όταν γύρισα, ο Δημήτρης Ψαρράς του «Ιού της Κυριακής» μου ζήτησε μια συνέντευξη για το τι έζησα εκεί. Η συνέντευξη αυτή χρησιμοποιήθηκε από την ερευνητική ομάδα του «Ιού» σε ένα αφιέρωμα με τίτλο «Βοήθεια δίχως αύριο». (1)
Παρατεταμένη αδράνεια
Παρακολουθώντας τα πρόσφατα γεγονότα, ανέτρεξα στο προ δεκαπενταετίας αφιέρωμα του Ιού στο οποίο επισημαίνεται πολλαπλώς το πολιτειακό και κοινωνικό αδιέξοδο στο οποίο είχε μπει η χώρα αυτή, υπό καθεστώς διεθνούς εποπτείας. Εκτοτε, η Βοσνία τελεί υπό το καθεστώς μιας παρατεταμένης αδράνειας. Δεν μπορεί να πάρει μπρος με τίποτε.
Στο επίπεδο των θεσμών, αυτό εκφράζεται μέσα από έναν «πολυπολιτισμικό» φυλετισμό και πολυδιάσπαση: εναλλαγή στα δημόσια αξιώματα, όχι με βάση τις ικανότητες και τις ψήφους αλλά με βάση την εθνική καταγωγή, μια κυβέρνηση ανά καντόνι (10 τον αριθμό) στην κροατο-μουσουλμανική ομοσπονδία, μια κυβέρνηση ανά οντότητα, και, τέλος, μια κεντρική κυβέρνηση: σύνολο κυβερνήσεων; Ούτε μία, ούτε δύο, ούτε τρεις, αλλά δεκατρείς. Μιλάμε για πολιτειακό ανέκδοτο…
Στο επίπεδο της οικονομίας, τα πράγματα φαίνονται μη ανατάξιμα. Αρκεί να αναφερθεί ότι το ποσοστό ανεργίας κυμαίνεται σταθερά σε νούμερα που ξεπερνούν το 60% μέσα στη δεκαοκταετία που ακολούθησε τον πόλεμο. Αν σκεφτεί κανείς ότι συνήθως, μετά από συρράξεις, ακολουθεί κάποια ανάκαμψη, τουλάχιστον στο πεδίο της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας, η Βοσνία – Ερζεγοβίνη αποτελεί μια μοναδική περίπτωση παρατεταμένης διάλυσης του οικονομικού και πολιτειακού ιστού. Αυτό ισχύει ακόμη και σε σχέση με τα δεδομένα των πιο καθυστερημένων οικονομιών των Δυτικών Βαλκανίων, που σημειωτέον υπολείπονταν σημαντικά των οικονομικών προπολεμικών επιδόσεων της Βοσνίας η οποία, τους καλούς καιρούς, ήταν ο «χρυσός» μέσος όρος της Γιουγκοσλαβίας.
Σήμερα, η Βοσνία – Ερζεγοβίνη αποτελεί τον πιο δυστυχή συνδυασμό οικονομικής και πολιτειακής αποτυχίας στην Ευρώπη. Υπό την έννοια αυτή, η «διεθνής κοινότητα», της οποίας η Βοσνία είναι γέννημα-θρέμμα (ως και η σημαία της είναι μια διεθνής επινόηση), έχει ήδη αργήσει να ξανακοιτάξει αυτό το εφιαλτικό δημιούργημα το οποίο σταμάτησε μεν τον πόλεμο, αλλά δεν έφτιαξε μια βιώσιμη ειρήνη.
Οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που ξεκίνησαν την 4η Φεβρουαρίου 2014 στην Τούζλα είναι, μέσα στην απόγνωση των ανθρώπων, μια κραυγή αισιοδοξίας: η φωνή της κοινωνικής διαμαρτυρίας απελπισμένων εργαζομένων και όχι καταπιεσμένων Βόσνιων και Κροατών.
Το γεγονός ότι οι διαδηλώσεις κατάφεραν να κινητοποιήσουν και κάποιους στην πρωτεύουσα της Σερβικής Δημοκρατίας, στην Μπάνια Λούκα, μαρτυρά πως μέσα στα ρημάδια του πιο φονικού βαλκανικού εθνικισμού του 20ού αιώνα, υπάρχει χώρος και για μια άλλη συνείδηση, πέραν της εθνικής.
…………………………………………………………………………………………………………………………………
1. http://www.iospress.gr/ios1999/ios19990523a.htm.
………………………………………………………………………………………………………………………………….
* Aναπληρωτής καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου και αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου