Μπαμπούσκα από κρίσεις το προσφυγικό»
«Η στρατηγική ανυπαρξία ενός αριστερού μεταρρυθμιστικού λόγου για τον εκδημοκρατισμό της Ελλάδας είναι πολύ επώδυνη και δυσάρεστη εικόνα» τονίζει ο Δημήτρης Χριστόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πάντειο και αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Η συνέντευξη έγινε με αφορμή την έξαρση της προσφυγικής κρίσης αλλά εκτάθηκε στους προβληματισμούς για την ύπαρξη πολιτικής πέρα από το μνημόνιο και για προοδευτικές μεταρρυθμίσεις πέρα από τους δημοσιονομικούς καταναγκασμούς. «Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έγινε κυβέρνηση λόγω της αριστερής, αλλά λόγω της αντιμνημονιακής του συγκρότησης. Και αυτό πληρώνει τώρα ακριβά» σημειώνει.
Στην Αγγελική Σπανού
Μεταξύ προσφυγικού και λιτότητας, τι πιθανότητες έχουμε να σωθούμε;
Η ελληνική κοινωνία βιώνει το προσφυγικό σαν μια μπάμπουσκα από κρίσεις: μια κρίση μέσα στην κρίση, όπως μια κούκλα μέσα στην άλλη. Ανοίγεις τη μια μετά την άλλη… Όσο απερίσκεπτοι υπήρξαμε πριν από τη δημοσιονομική κρίση, άλλο τόσο αμέριμνα πολιτευτήκαμε και με την προσφυγική. Δεν θέλω να λέω μεγάλες κουβέντες, αλλά, δυστυχώς, νιώθω πως ο Νοέμβρης του ’15 μπορεί να είναι για το προσφυγικό ό,τι ο Μάης του 2015 για το δημοσιονομικό μας. Το κακό απωθείται μέχρις ότου σκάσουμε πάνω του. Να «σωθούμε», μεταφυσικό μου φαίνεται, να σας πω την αλήθεια. Λύση δεν υπάρχει, υπό την έννοια της οριστικής ρύθμισης. Διευθετήσεις σε σωστή κατεύθυνση, ναι. Γι’ αυτές παλεύουμε. Πάντως, επειδή γενικώς το έχουμε εύκολο να αυτομαστιγωνόμαστε, ας επισημάνω δύο πολύ θετικά πράγματα, τα οποία καλό είναι, στους καιρούς αυτούς, να τα λέμε: πρώτον, στα δύσκολα χρόνια που διέρχεται η χώρα, δεν έχουμε συστηματικά κρούσματα ρατσιστικής ή άλλης βίας και, δεύτερον, η ήπια πολιτική της Ελλάδας στο Μεσανατολικό την έχει αφήσει εκτός του χάρτη του θερμού «αντιτρομοκρατικού» πολέμου που έχει ξεκινήσει. Και αυτά είναι κρίσιμα πλεονεκτήματα που πρέπει να διαφυλάξουμε.
Είναι πραγματικός ο κίνδυνος να εγκλωβιστούν στη χώρα μας χιλιάδες πρόσφυγες; Τι θα σημαίνει αυτό για την ελληνική κοινωνία;
Φυσικά και είναι πραγματικός ο κίνδυνος εγκλωβισμού στη χώρα προσφύγων. Η έκπληξη πλέον θα είναι αν αυτό δεν συμβεί. Αν, δηλαδή, το γεγονός ότι η Βόρεια Ευρώπη κλείνει τα σύνορά της αποτρέψει τους ανθρώπους από το να διασχίσουν το Αιγαίο ή αν η Τουρκία αποφασίσει, υπό καθεστώς ευρωπαϊκής πίεσης, να συμμαζέψει τα σύνορά της. Αυτό είναι εφικτό βραχυπρόθεσμα, ωστόσο ο κόσμος θα συνεχίσει να έρχεται και αυτό δεν τιθασεύεται. Δεν θέλω, όμως, να σκέφτομαι τι θα γίνει στο ενδεχόμενο συνολικής πολεμικής ανάφλεξης στη Συρία, που έρχεται κοντύτερα, με απρόβλεπτες εξελίξεις, μετά και την κατάρριψη του ρώσικου αεροπλάνου από τους Τούρκους.
Σε όλη την Ε.Ε. ενισχύονται οι δυνάμεις της ακροδεξιάς που «παίζουν» με την έξαρση της ισλαμικής τρομοκρατίας. Μπορεί να συμβεί το ίδιο κι εδώ;
Ναι, αλλά λελογισμένα. Δείτε τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής. Παρά τα όσα μνημειώδη συμβαίνουν στη χώρα, στις τελευταίες εκλογές είχε πραγματική, σημαντική απώλεια ψήφων, ενώ από το 2012 δείχνει κολλημένη στο 7%. Να το πω κι αλλιώς: αν μετά απ’ όλα όσα έχουν συμβεί στην Ελλάδα τα τελευταία έξι χρόνια, η Χρυσή Αυγή μένει εκεί, αυτό κάτι δείχνει. Ασφαλώς είναι σημαντικό ότι ένα νεοναζιστικό κόμμα με εγκληματικό χαρακτήρα έχει ποσοστά 7%, από την άλλη, όμως, το γεγονός ότι εν μέσω προσφυγικού και της υπογραφής του μνημονίου από τον ΣΥΡΙΖΑ –άρα της κατάρρευσης της αντιμνημονιακής στρατηγικής– δεν ξεπερνάει το συγκεκριμένο ποσοστό, αυτό, κατά την εκτίμησή μου, δείχνει και τα όριά της. Αν η Χρυσή Αυγή ήταν ένα «κανονικό» ακροδεξιό κόμμα, θα είχε ακόμη πολλές εφεδρείες. Το ότι έχει καταγραφεί στις συνειδήσεις του κόσμου ως ναζιστικό εμποδίζει περαιτέρω εισροές ψηφοφόρων.
Ποια είναι τα συμπεράσματα της πρωτοβουλίας Golden Dawn Watch από τη μέχρι στιγμής πορεία της δίκης της Χ.Α.;
Το Golden Dawn Watch είναι μια πρωτοβουλία με στόχο τη συστηματική και αμερόληπτη παρατήρηση της δικαστικής διαδικασίας λόγω του μοναδικού της ενδιαφέροντος για την ελληνική έννομη τάξη. Το ότι η Χρυσή Αυγή δικάζεται είναι κομβικό: η δίκη έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη δραστική μείωση των επιθέσεων χρυσαυγιτών σε μετανάστες, lgbt κ.λπ., αλλά και στη συγκράτηση των ποσοστών της οργάνωσης. Και, εκτός όλων αυτών, είναι στοιχειώδες για ένα κράτος δικαίου. Θα ήταν αδιανόητο μια συμμορία να δρα έτσι και να μένει ανενόχλητη, όπως συνέβαινε τόσα χρόνια. Η ηγεσία της Χρυσής Αυγής απαξιώνει τη δίκη, καθώς θέλει να εμφανίσει πως για όλα φταίει ο «κακός» Ρουπακιάς. Όμως ο «κακός» Ρουπακιάς δεν έδρασε μεθυσμένος ή μόνος του. Κάποιοι του είπαν. Αυτό είναι το επίδικο της δίκης και αυτή την ιεραρχική σχέση πρέπει η ελληνική Δικαιοσύνη να πιστοποιήσει. Αλλιώς, βλέπω τον Ρουπακιά στη φυλακή και τον Μιχαλολιάκο να κάνει πάρτι στα ερείπια της δημοκρατίας μας.
Ο νόμος για την ιθαγένεια δεν θα υπήρχε χωρίς εσάς. Πιστεύετε ότι αυτό το θέμα έχει κλείσει πλέον ή θα το ξαναβρούμε μπροστά μας με άλλον τρόπο;
Με τιμάτε, αλλά δεν είναι έτσι. Ο νόμος ήταν αποτέλεσμα μιας μακράς συλλογικής δουλειάς, πολλών ανθρώπων, στην οποία είχα τη χαρά να μετάσχω εξαρχής. Δεν θα υπήρχε αν δεν δούλευε η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, αν δεν το αποφάσιζε η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ το 2009 και αν δεν το πάλευε η πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ –παρά τους– ΑΝΕΛ το 2015. Η πεποίθησή μου είναι ότι το θέμα έκλεισε, όπως έκλεισε και σε άλλες χώρες που πραγματοποίησαν αντίστοιχη μεταρρύθμιση. Η διάταξη που επιλέχθηκε δεν αφήνει περιθώρια συνταγματικής αμφισβήτησης και αυτή θα είναι η επιτυχία της.
Υπάρχει πολιτική πέρα από το μνημόνιο; Γιατί δεν γίνονται προοδευτικές μεταρρυθμίσεις χωρίς δημοσιονομικό κόστος (χωρισμός Εκκλησίας-κράτους, αξιολόγηση, εκδημοκρατισμός της αστυνομίας κ.ο.κ.);
Διότι, κατά τη γνώμη μου, αξιολογείται από την κυβέρνηση πως η τυχόν υλοποίησή τους υπονομεύει τη συμμαχία που επισήμως έχει γίνει με τους ΑΝΕΛ και ανεπισήμως έχει συναφθεί με συντηρητικές ελίτ της χώρας, όπως η Εκκλησία και ένα κομμάτι της καραμανλικής Δεξιάς. Τέλος, απλώς θεωρείται πως φθίνει τη δημοφιλία της στα συντηρητικά μικροαστικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Αυτή η στρατηγική δονείται από «ατυχήματα», όπως οι δηλώσεις Φίλη σχετικά με την εθνοκάθαρση των Ποντίων, αλλά συνολικά ακολουθείται με ευλάβεια: από την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας και του προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας ως τη συνολική κυβερνητική υπαναχώρηση στο θέμα της διδασκαλίας των Θρησκευτικών στο σχολείο. Η λίστα δεν τελειώνει εδώ. Η στρατηγική ανυπαρξία ενός αριστερού μεταρρυθμιστικού λόγου για τον εκδημοκρατισμό της Ελλάδας είναι πολύ επώδυνη και δυσάρεστη εικόνα.
Τι συμβαίνει με τον ΣΥΡΙΖΑ; Είναι λαϊκιστικό κόμμα, όπως καταγγέλλουν οι πολιτικοί του αντίπαλοι;
Δεν υπάρχουν μη λαϊκιστικά κόμματα, υπό την έννοια ότι ο λόγος στον πολιτικό ανταγωνισμό εξ αντικειμένου τείνει να απλοποιεί τα κρίσιμα διλήμματα. Λαϊκισμός π.χ. για μένα είναι να λες πως «για όλα φταίει ο λαϊκισμός». Κουβέντα καφενείου. Γενικώς, δεν είμαι υπέρ της χρήσης πασπαρτού του όρου «λαϊκισμός» ως πολιτικού αφορισμού. Επίσης, το να τσουβαλιάζουμε ως «λαϊκιστικά» στην Ευρώπη κόμματα της άκρας Δεξιάς και της Αριστεράς είναι ξέπλυμα της Μαρίν Λεπέν και δικαίωση της θεωρίας των άκρων. Κατά τα λοιπά, ως προς τον ΣΥΡΙΖΑ, το πρόβλημά του είναι ότι στο όνομα του «αντιμνημονιακού» αγώνα έκανε πολύ σκόντο στην αριστερή του ταυτότητα. Το αποτέλεσμα είναι πως τώρα, που το «αντιμνημόνιο» τελείωσε, ο ΣΥΡΙΖΑ βιώνει μια υπαρξιακή αμηχανία ως προς την πολιτική του φυσιογνωμία. Αυτό, όμως, είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο από τον περιώνυμο λαϊκισμό του. Κυνικά θα έλεγα πως ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έγινε κυβέρνηση λόγω της αριστερής, αλλά λόγω της αντιμνημονιακής του συγκρότησης. Και αυτό πληρώνει τώρα ακριβά.
Αισιοδοξείτε ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ θα βγάλει στο ορατό μέλλον τη χώρα από το σπιράλ της ύφεσης;
Το ότι κάποια στιγμή –δεν ξέρω σε τι μελλοντικό βάθος και με ποια κυβέρνηση– η χώρα θα βγει από την ύφεση δεν σημαίνει ότι θα βγει και από τα δεδομένα αυτού που ονομάσαμε «κρίση». Απλώς, η «κρίση» θα γίνει η νέα αποδεκτή πραγματικότητα στις ζωές μας, θα γίνει ρουτίνα, και έτσι θα μάθουμε να πορευόμαστε. Ελπίζω λοιπόν, αλλά δεν αισιοδοξώ.
Τι μας λείπει; Τι χρειαζόμαστε για να υπάρξει πρόοδος, παραγωγή, ανάπτυξη, ισχυρό κράτος δικαίου, φορολογική δικαιοσύνη, λιγότερη διαφθορά, καλύτερη ποιότητα πολιτισμού της καθημερινότητας;
Τώρα μου βάζετε πολύ δύσκολα… Πάντα παλεύω να διαβάζω τη συγκυρία στο ιστορικό της βάθος. Ό,τι μας λείπει –και αυτά που επισημαίνετε όντως μας λείπουν– είναι προϊόντα μακράς διάρκειας ιστορικών γεγονότων από τη συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους και τις βαθιές διαιρέσεις που έκτοτε χαράξανε την πορεία του λαού μας, με αποκορύφωμα τη δεκαετία του ’40. Η Ευρώπη κουβαλάει επώδυνα τραύματα από τον 20ό αιώνα, η Ελλάδα ακόμη βαθύτερες πληγές. Οι κακοδαιμονίες που επισημαίνετε δεν είναι «της φυλής μας», όπως κάποιοι νομίζουν, αλλά της ιστορίας μας. Στην ιστορία, όμως, δεν γίνονται εύκολα restarts. Αξίζει, πάντως, να το παλεύουμε.
[Free Sunday, τεύχος 344]
«Η στρατηγική ανυπαρξία ενός αριστερού μεταρρυθμιστικού λόγου για τον εκδημοκρατισμό της Ελλάδας είναι πολύ επώδυνη και δυσάρεστη εικόνα» τονίζει ο Δημήτρης Χριστόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πάντειο και αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Η συνέντευξη έγινε με αφορμή την έξαρση της προσφυγικής κρίσης αλλά εκτάθηκε στους προβληματισμούς για την ύπαρξη πολιτικής πέρα από το μνημόνιο και για προοδευτικές μεταρρυθμίσεις πέρα από τους δημοσιονομικούς καταναγκασμούς. «Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έγινε κυβέρνηση λόγω της αριστερής, αλλά λόγω της αντιμνημονιακής του συγκρότησης. Και αυτό πληρώνει τώρα ακριβά» σημειώνει.
Στην Αγγελική Σπανού
Μεταξύ προσφυγικού και λιτότητας, τι πιθανότητες έχουμε να σωθούμε;
Η ελληνική κοινωνία βιώνει το προσφυγικό σαν μια μπάμπουσκα από κρίσεις: μια κρίση μέσα στην κρίση, όπως μια κούκλα μέσα στην άλλη. Ανοίγεις τη μια μετά την άλλη… Όσο απερίσκεπτοι υπήρξαμε πριν από τη δημοσιονομική κρίση, άλλο τόσο αμέριμνα πολιτευτήκαμε και με την προσφυγική. Δεν θέλω να λέω μεγάλες κουβέντες, αλλά, δυστυχώς, νιώθω πως ο Νοέμβρης του ’15 μπορεί να είναι για το προσφυγικό ό,τι ο Μάης του 2015 για το δημοσιονομικό μας. Το κακό απωθείται μέχρις ότου σκάσουμε πάνω του. Να «σωθούμε», μεταφυσικό μου φαίνεται, να σας πω την αλήθεια. Λύση δεν υπάρχει, υπό την έννοια της οριστικής ρύθμισης. Διευθετήσεις σε σωστή κατεύθυνση, ναι. Γι’ αυτές παλεύουμε. Πάντως, επειδή γενικώς το έχουμε εύκολο να αυτομαστιγωνόμαστε, ας επισημάνω δύο πολύ θετικά πράγματα, τα οποία καλό είναι, στους καιρούς αυτούς, να τα λέμε: πρώτον, στα δύσκολα χρόνια που διέρχεται η χώρα, δεν έχουμε συστηματικά κρούσματα ρατσιστικής ή άλλης βίας και, δεύτερον, η ήπια πολιτική της Ελλάδας στο Μεσανατολικό την έχει αφήσει εκτός του χάρτη του θερμού «αντιτρομοκρατικού» πολέμου που έχει ξεκινήσει. Και αυτά είναι κρίσιμα πλεονεκτήματα που πρέπει να διαφυλάξουμε.
Είναι πραγματικός ο κίνδυνος να εγκλωβιστούν στη χώρα μας χιλιάδες πρόσφυγες; Τι θα σημαίνει αυτό για την ελληνική κοινωνία;
Φυσικά και είναι πραγματικός ο κίνδυνος εγκλωβισμού στη χώρα προσφύγων. Η έκπληξη πλέον θα είναι αν αυτό δεν συμβεί. Αν, δηλαδή, το γεγονός ότι η Βόρεια Ευρώπη κλείνει τα σύνορά της αποτρέψει τους ανθρώπους από το να διασχίσουν το Αιγαίο ή αν η Τουρκία αποφασίσει, υπό καθεστώς ευρωπαϊκής πίεσης, να συμμαζέψει τα σύνορά της. Αυτό είναι εφικτό βραχυπρόθεσμα, ωστόσο ο κόσμος θα συνεχίσει να έρχεται και αυτό δεν τιθασεύεται. Δεν θέλω, όμως, να σκέφτομαι τι θα γίνει στο ενδεχόμενο συνολικής πολεμικής ανάφλεξης στη Συρία, που έρχεται κοντύτερα, με απρόβλεπτες εξελίξεις, μετά και την κατάρριψη του ρώσικου αεροπλάνου από τους Τούρκους.
Σε όλη την Ε.Ε. ενισχύονται οι δυνάμεις της ακροδεξιάς που «παίζουν» με την έξαρση της ισλαμικής τρομοκρατίας. Μπορεί να συμβεί το ίδιο κι εδώ;
Ναι, αλλά λελογισμένα. Δείτε τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής. Παρά τα όσα μνημειώδη συμβαίνουν στη χώρα, στις τελευταίες εκλογές είχε πραγματική, σημαντική απώλεια ψήφων, ενώ από το 2012 δείχνει κολλημένη στο 7%. Να το πω κι αλλιώς: αν μετά απ’ όλα όσα έχουν συμβεί στην Ελλάδα τα τελευταία έξι χρόνια, η Χρυσή Αυγή μένει εκεί, αυτό κάτι δείχνει. Ασφαλώς είναι σημαντικό ότι ένα νεοναζιστικό κόμμα με εγκληματικό χαρακτήρα έχει ποσοστά 7%, από την άλλη, όμως, το γεγονός ότι εν μέσω προσφυγικού και της υπογραφής του μνημονίου από τον ΣΥΡΙΖΑ –άρα της κατάρρευσης της αντιμνημονιακής στρατηγικής– δεν ξεπερνάει το συγκεκριμένο ποσοστό, αυτό, κατά την εκτίμησή μου, δείχνει και τα όριά της. Αν η Χρυσή Αυγή ήταν ένα «κανονικό» ακροδεξιό κόμμα, θα είχε ακόμη πολλές εφεδρείες. Το ότι έχει καταγραφεί στις συνειδήσεις του κόσμου ως ναζιστικό εμποδίζει περαιτέρω εισροές ψηφοφόρων.
Ποια είναι τα συμπεράσματα της πρωτοβουλίας Golden Dawn Watch από τη μέχρι στιγμής πορεία της δίκης της Χ.Α.;
Το Golden Dawn Watch είναι μια πρωτοβουλία με στόχο τη συστηματική και αμερόληπτη παρατήρηση της δικαστικής διαδικασίας λόγω του μοναδικού της ενδιαφέροντος για την ελληνική έννομη τάξη. Το ότι η Χρυσή Αυγή δικάζεται είναι κομβικό: η δίκη έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη δραστική μείωση των επιθέσεων χρυσαυγιτών σε μετανάστες, lgbt κ.λπ., αλλά και στη συγκράτηση των ποσοστών της οργάνωσης. Και, εκτός όλων αυτών, είναι στοιχειώδες για ένα κράτος δικαίου. Θα ήταν αδιανόητο μια συμμορία να δρα έτσι και να μένει ανενόχλητη, όπως συνέβαινε τόσα χρόνια. Η ηγεσία της Χρυσής Αυγής απαξιώνει τη δίκη, καθώς θέλει να εμφανίσει πως για όλα φταίει ο «κακός» Ρουπακιάς. Όμως ο «κακός» Ρουπακιάς δεν έδρασε μεθυσμένος ή μόνος του. Κάποιοι του είπαν. Αυτό είναι το επίδικο της δίκης και αυτή την ιεραρχική σχέση πρέπει η ελληνική Δικαιοσύνη να πιστοποιήσει. Αλλιώς, βλέπω τον Ρουπακιά στη φυλακή και τον Μιχαλολιάκο να κάνει πάρτι στα ερείπια της δημοκρατίας μας.
Ο νόμος για την ιθαγένεια δεν θα υπήρχε χωρίς εσάς. Πιστεύετε ότι αυτό το θέμα έχει κλείσει πλέον ή θα το ξαναβρούμε μπροστά μας με άλλον τρόπο;
Με τιμάτε, αλλά δεν είναι έτσι. Ο νόμος ήταν αποτέλεσμα μιας μακράς συλλογικής δουλειάς, πολλών ανθρώπων, στην οποία είχα τη χαρά να μετάσχω εξαρχής. Δεν θα υπήρχε αν δεν δούλευε η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, αν δεν το αποφάσιζε η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ το 2009 και αν δεν το πάλευε η πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ –παρά τους– ΑΝΕΛ το 2015. Η πεποίθησή μου είναι ότι το θέμα έκλεισε, όπως έκλεισε και σε άλλες χώρες που πραγματοποίησαν αντίστοιχη μεταρρύθμιση. Η διάταξη που επιλέχθηκε δεν αφήνει περιθώρια συνταγματικής αμφισβήτησης και αυτή θα είναι η επιτυχία της.
Υπάρχει πολιτική πέρα από το μνημόνιο; Γιατί δεν γίνονται προοδευτικές μεταρρυθμίσεις χωρίς δημοσιονομικό κόστος (χωρισμός Εκκλησίας-κράτους, αξιολόγηση, εκδημοκρατισμός της αστυνομίας κ.ο.κ.);
Διότι, κατά τη γνώμη μου, αξιολογείται από την κυβέρνηση πως η τυχόν υλοποίησή τους υπονομεύει τη συμμαχία που επισήμως έχει γίνει με τους ΑΝΕΛ και ανεπισήμως έχει συναφθεί με συντηρητικές ελίτ της χώρας, όπως η Εκκλησία και ένα κομμάτι της καραμανλικής Δεξιάς. Τέλος, απλώς θεωρείται πως φθίνει τη δημοφιλία της στα συντηρητικά μικροαστικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Αυτή η στρατηγική δονείται από «ατυχήματα», όπως οι δηλώσεις Φίλη σχετικά με την εθνοκάθαρση των Ποντίων, αλλά συνολικά ακολουθείται με ευλάβεια: από την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας και του προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας ως τη συνολική κυβερνητική υπαναχώρηση στο θέμα της διδασκαλίας των Θρησκευτικών στο σχολείο. Η λίστα δεν τελειώνει εδώ. Η στρατηγική ανυπαρξία ενός αριστερού μεταρρυθμιστικού λόγου για τον εκδημοκρατισμό της Ελλάδας είναι πολύ επώδυνη και δυσάρεστη εικόνα.
Τι συμβαίνει με τον ΣΥΡΙΖΑ; Είναι λαϊκιστικό κόμμα, όπως καταγγέλλουν οι πολιτικοί του αντίπαλοι;
Δεν υπάρχουν μη λαϊκιστικά κόμματα, υπό την έννοια ότι ο λόγος στον πολιτικό ανταγωνισμό εξ αντικειμένου τείνει να απλοποιεί τα κρίσιμα διλήμματα. Λαϊκισμός π.χ. για μένα είναι να λες πως «για όλα φταίει ο λαϊκισμός». Κουβέντα καφενείου. Γενικώς, δεν είμαι υπέρ της χρήσης πασπαρτού του όρου «λαϊκισμός» ως πολιτικού αφορισμού. Επίσης, το να τσουβαλιάζουμε ως «λαϊκιστικά» στην Ευρώπη κόμματα της άκρας Δεξιάς και της Αριστεράς είναι ξέπλυμα της Μαρίν Λεπέν και δικαίωση της θεωρίας των άκρων. Κατά τα λοιπά, ως προς τον ΣΥΡΙΖΑ, το πρόβλημά του είναι ότι στο όνομα του «αντιμνημονιακού» αγώνα έκανε πολύ σκόντο στην αριστερή του ταυτότητα. Το αποτέλεσμα είναι πως τώρα, που το «αντιμνημόνιο» τελείωσε, ο ΣΥΡΙΖΑ βιώνει μια υπαρξιακή αμηχανία ως προς την πολιτική του φυσιογνωμία. Αυτό, όμως, είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο από τον περιώνυμο λαϊκισμό του. Κυνικά θα έλεγα πως ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έγινε κυβέρνηση λόγω της αριστερής, αλλά λόγω της αντιμνημονιακής του συγκρότησης. Και αυτό πληρώνει τώρα ακριβά.
Αισιοδοξείτε ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ θα βγάλει στο ορατό μέλλον τη χώρα από το σπιράλ της ύφεσης;
Το ότι κάποια στιγμή –δεν ξέρω σε τι μελλοντικό βάθος και με ποια κυβέρνηση– η χώρα θα βγει από την ύφεση δεν σημαίνει ότι θα βγει και από τα δεδομένα αυτού που ονομάσαμε «κρίση». Απλώς, η «κρίση» θα γίνει η νέα αποδεκτή πραγματικότητα στις ζωές μας, θα γίνει ρουτίνα, και έτσι θα μάθουμε να πορευόμαστε. Ελπίζω λοιπόν, αλλά δεν αισιοδοξώ.
Τι μας λείπει; Τι χρειαζόμαστε για να υπάρξει πρόοδος, παραγωγή, ανάπτυξη, ισχυρό κράτος δικαίου, φορολογική δικαιοσύνη, λιγότερη διαφθορά, καλύτερη ποιότητα πολιτισμού της καθημερινότητας;
Τώρα μου βάζετε πολύ δύσκολα… Πάντα παλεύω να διαβάζω τη συγκυρία στο ιστορικό της βάθος. Ό,τι μας λείπει –και αυτά που επισημαίνετε όντως μας λείπουν– είναι προϊόντα μακράς διάρκειας ιστορικών γεγονότων από τη συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους και τις βαθιές διαιρέσεις που έκτοτε χαράξανε την πορεία του λαού μας, με αποκορύφωμα τη δεκαετία του ’40. Η Ευρώπη κουβαλάει επώδυνα τραύματα από τον 20ό αιώνα, η Ελλάδα ακόμη βαθύτερες πληγές. Οι κακοδαιμονίες που επισημαίνετε δεν είναι «της φυλής μας», όπως κάποιοι νομίζουν, αλλά της ιστορίας μας. Στην ιστορία, όμως, δεν γίνονται εύκολα restarts. Αξίζει, πάντως, να το παλεύουμε.
[Free Sunday, τεύχος 344]