Η Τουρκία δοκιμάζεται και μας δοκιμάζει
Ο Δημήτρης Χριστόπουλος μας μιλάει για όσα συμβαίνουν στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου
Η Τουρκία βρίσκεται σε πόλεμο στο εσωτερικό της με τους Κούρδους, έχει ανοιχτό μέτωπο στη Συρία, είναι χώρα υποδοχής εκατομμυρίων προσφύγων, οι σχέσεις της με τη Ρωσία δεν βρίσκονται στο καλύτερο σημείο. Κι όμως ο πρόεδρος Ερντογάν φέρεται να είναι αυτός που βρίσκεται πίσω από την παραίτηση του πρωθυπουργού Νταβούτογλου. Τι είναι τελικά ο Ερντογάν και για ποιο λόγο είναι τόσο αποδεκτός από μεγάλο τμήμα της τουρκικής κοινής γνώμης;
Ο Ερτογάν υπήρξε ένας μεγάλος ηγέτης που απήλαυσε τεράστιο κύρος και νομιμοποίηση στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της Τουρκίας, καθώς υπήρξε ο πρώτος που μπόρεσε να προωθήσει κάποιες κρίσιμες μεταρρυθμίσεις στην Τουρκία ενάντια στον κεμαλικό κατεστημένο. Όμως, δυστυχώς για εκείνον και τη χώρα, όταν ένιωσε για πρώτη φορά να αμφισβητείται στο εσωτερικό έχασε την εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και στον ίδιο τον συνασπισμό εξουσίας που τον έκανε αυτό που είναι. To αποτέλεσμα είναι να συμπεριφέρεται με έναν εμμονικό αυτοκαταστροφικό αυταρχισμό ενάντια στους πάντες: φίλους (όπως ο Γκιούλ κι ο Νταβούτογλου) κι αντιπάλους (όπως το HDP των Κούρδων). Το γεγονός, ωστόσο, ότι η Τουρκία βιώνει τις μεταβάσεις της με μια διαρκή τάση τραυματικού ολοκληρωτισμού δείχνει ότι προσωπικότητες τύπου Ερντογάν δεν είναι οι αιτίες του προβλήματος, αλλά συμπτώματά του…
Τι εννοείτε «συμπτώματά» του;
Εννοώ ότι ο ρόλος της προσωπικότητας στην ιστορία είναι πρωταγωνιστικός, αλλά όχι κυρίαρχος. Η τουρκική ιστορία, όπως κάθε εθνική ιστορία, δεν είναι μονόπρακτο όπου οι Κεμάλ και Ερντογάν παίζουν χωρίς αντίπαλο, παρά το ότι μπορεί να φαίνεται έτσι. Η Τουρκία ως κοινωνικός και οικονομικός σχηματισμός δεν έχει καταφέρει να υλοποιεί μεγάλες μεταβάσεις χωρίς ισχυρούς κραδασμούς, χωρίς πολιτική βία δηλαδή: από τους νεότουρκους ως τους νέο-οθωμανούς αυτό συμβαίνει. Σήμερα δυστυχώς, ακολουθείται η πεπατημένη ενός ολόκληρου αιώνα.
Τι επιπτώσεις μπορεί να έχουν αυτές οι εξελίξεις πρώτα για την ίδια την Τουρκία και στη συνέχεια για τις σχέσεις της με την Ευρώπη και τους γείτονές της, μεταξύ των οποίων είναι και η Ελλάδα;
Η Τουρκία βρίσκεται στη δύσκολη θέση που περιγράψατε στο εγγύς εξωτερικό της και στο εσωτερικό, παρά το ότι η οικονομία της βρίσκεται σε ρυθμούς ανάπτυξης. Όταν η οικονομία παρουσιάσει τα πρώτα συμπτώματα εξάντλησης, τότε είναι που θα ζοριστούμε όλοι περισσότερο, με πρώτους τους ίδιους τους Τούρκους, και κυρίως τη μεσαία τάξη που μαζικοποιήθηκε τόσο για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια. Επί των ημερών μας, παραμένουν σημαντικές περιφερειακές εκκρεμότητες σε μια οριακής γεωπολιτικής ευαισθησίας περιοχή, παρά τις οποίες η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν μάθει να συμβιώνουν, όχι άκοπα. Η Ελλάδα, ωστόσο, στην κλίμακα των τουρκικών προβλημάτων είναι σχεδόν αόρατη σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει στη δική μας πλευρά: η Ελλάδα για την Τουρκία δεν είναι πρόβλημα. Για την Ελλάδα, η Τουρκία είναι και μεγάλο μάλιστα.
Και με τις σχέσεις Τουρκίας - ΕΕ τι γίνεται;
Η ΕΕ και η Τουρκία δεν τα κατάφεραν να πλησιάσουν περισσότερο στα καλά χρόνια που ο πήχης των αμοιβαίων προσδοκιών αμφοτέρων ήταν ψηλά. Σήμερα, που και οι δύο είναι βυθισμένες στα υπαρξιακά τους προβλήματα, είναι εθελοτυφλία να νομίζει κανείς ότι υπάρχει φως στο τούνελ. Ούτε η ΕΕ κατά βάθος αντέχει την ιδέα μιας Τουρκίας μέλους, ούτε οι Τούρκοι εμπιστεύονται την ΕΕ. Η άλλη όψη της ευρωπαϊκής ισλαμοφοβίας είναι η αναβίωση ενός τουρκικού αντιδυτικισμού, ριζωμένου στην εθνική παράδοση της Τουρκίας. Δείτε τα ντροπιαστικά παζάρια ΕΕ - Τουρκίας για τους πρόσφυγες και το πώς ο ένας αντιμετωπίζει τον άλλο: η ΕΕ προσπαθεί να εξαγοράσει την Τουρκία ώστε να κρατά τους ανθρώπους και η Τουρκία εκβιάζει, ζητώντας κι άλλα.
Επισκεφθήκατε πρόσφατα την Τουρκία ως επικεφαλής αποστολής της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με το κουρδικό. Δώστε μας την εικόνα που υπάρχει σήμερα.
Μια από τις μεγάλες ελπίδες που υπήρξαν στην αρχή με το ΑKP (το κόμμα του Ερντογάν) ήταν ότι θα προχωρήσει σε μια έντιμη και ειρηνική διευθέτηση του κουρδικού. Μέσα σε μια δεκαετία το ΑΚP συγκρότησε μια ευρεία κοινωνική συμμαχία με μεσαία στρώματα Κούρδων πάνω στη βάση του πολιτικού ισλαμισμού. Η συμμαχία αυτή κλονίστηκε στις εκλογές του Ιούνη με τα εκλογικά ποσοστά του HDP που για πρώτη φορά συγκέντρωσε Τούρκους φιλελεύθερους και Κούρδους αγωνιστές, που ο Ερντογάν είχε εμφανώς υποτιμήσει. Έτσι, ξόδεψε την ελπίδα, υπονομεύοντας με άφρονα τρόπο προεκλογικά τις συνομιλίες με τους Κούρδους. Όταν ένιωσε να απειλείται, η λύση που έκτοτε επέλεξε είναι αυτή της βίας, τροφοδοτώντας έτσι το PKK και βάζοντας εκ νέου τον τόπο σε έναν φαύλο κύκλο. Δεν μπορεί να κυβερνάται μια χώρα με πόλεις σε πολιορκία, όπως γίνεται στην Νοτιοανατολική Τουρκία. Η πολιτική της βίας απέναντι στους Κούρδους είναι απάνθρωπη και αδιέξοδη. Όσο κι αν η Τουρκία με σκληρές πολιτικές αφομοίωσης κατάφερε και ενσωμάτωσε ένα μεγάλο ποσοστό κουρδικού πληθυσμού από τότε που έγινε κράτος, ένα κομμάτι Κούρδων παραμένει και νιώθει μειονότητα. Πρέπει να βρεθούν έξυπνοι και ανθρώπινοι τρόποι να τους αναγνωριστεί η ταυτότητά τους, ώστε να επέλθει κοινωνική ειρήνη.
Πώς σχολιάζετε τη διαρκή «τάση» ορισμένων από την από εδώ πλευρά του Αιγαίου να χαίρονται κάθε φορά που η Τουρκία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια κρίση;
Ανόητοι άνθρωποι υπάρχουν παντού. Αυτή η ανοησία είναι προϊόν ενός τυφλού εθνικισμού που νομίζει ότι το «καλό μου είναι το κακό του άλλου». Μιας και με ρωτήσατε για το κουρδικό, θα σας πω ότι μια τέτοια αντίληψη ηγεμονεύει ακόμη σε διάφορους «εθνικοπατριωτικούς» κύκλους στην Ελλάδα που αγωνίζονται εναντίον των παραβιάσεων των δικαιωμάτων των Κούρδων και λοιπών μειονοτήτων στην Τουρκία, την ίδια στιγμή που αγανακτούν με όποιον τολμήσει να μιλήσει για δικαιώματα μειονοτήτων στην Ελλάδα. Ανυπόληπτα πράγματα και ουδόλως πειστικά… Κανείς εχέφρων άνθρωπος δεν μπορεί να χαίρεται όταν ο γείτονας του ζορίζεται, αφενός διότι τις δυσκολίες πρώτα τις πληρώνουν οι περισσότερο άμοιροι άνθρωποι και αφετέρου διότι αργά ή γρήγορα οι δυσκολίες περνούν τα σύνορα. Αυτό ισχύει για όλους έναντι όλων, ανεξαρτήτως μεγέθους. Δείτε τι έχει προκαλέσει ο συριακός εμφύλιος στην περιοχή και την Ευρώπη ολόκληρη. Σήμερα, η Τουρκία δοκιμάζεται και μας δοκιμάζει.