Κοιτώντας τους εκατό νεκρούς της Αγκυρας από την Ελλάδα
nekroi toyrkia
Μπορεί μεν σήμερα, λίγες μέρες μετά τις εκρήξεις, οι περισσότεροι να διερωτώνται «ποιος το έκανε;» αλλά το κρίσιμο πολιτικά επίδικο είναι το «πώς είναι δυνατό να έγινε;» | EPA / SEDAT SUNA
To φθινόπωρο του όχι πολύ μακρινού 2004, μια ομάδα 20 ειδικών επιστημόνων του Συνηγόρου του Πολίτη ταξίδευε οδικώς για την Κωνσταντινούπολη όπου, υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης, πραγματοποιούνταν ένα σεμινάριο «ενδυνάμωσης δομών και ανάπτυξης ικανοτήτων» (έτσι αποδίδεται στα ελληνικά το capacity building) σε μια σημαντική ομάδα στελεχών του τουρκικού Δημοσίου.
Τα στελέχη αυτά θα στελέχωναν στο μέλλον την αντίστοιχη υπηρεσία του Συνηγόρου του Πολίτη που επρόκειτο να δημιουργηθεί στη γειτονική χώρα, ως προαπαιτούμενη μάλιστα δράση των προενταξιακών όρων για τη μελλοντική είσοδο της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Ηταν μια εποχή ελπίδας για την Τουρκία: μόλις δύο χρόνια πίσω, το 2002, το AKP του Τ. Ερντογάν αναλάμβανε την κυβέρνηση αφήνοντας χαραμάδες για την απαλλαγή της Τουρκίας από το στρατιωτικό κατεστημένο και το παντοδύναμο βαθύ κράτος, για μια νέα πολιτική στο κουρδικό και εδραίωσης κάποιων νευραλγικών μεταρρυθμίσεων στο πεδίο του κράτους δικαίου που θα άλλαζε το θεσμικό τοπίο στη χώρα.
Το μετριοπαθές ισλαμικό κόμμα έδειχνε διατεθειμένο να προβεί στις τομές εκείνες που τόσο προσδοκούσαν και οι εταίροι της Ε.Ε., ενώ η βαθιά ριζωμένη φοβία έναντι της Τουρκίας στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έδειχνε τιθασεύσιμη.
Το 2004 ήταν όμως και μια εποχή μέθης για την Ελλάδα: από την κορυφή του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου και την εθνική ανάταση της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, στο success story της ξέφρενης κατανάλωσης.
Η εκσυγχρονιστική αφήγηση φαινόταν να βάζει για τα καλά τη χώρα στην πλευρά των ισχυρών Ευρωπαίων decision makers με προνομιακές, μάλιστα, διοικητικές δεξιότητες λόγω της γεωγραφικής θέσης, της ιστορίας και της πολιτειακής της παράδοσης.
Οι Τούρκοι εμπειρογνώμονες προτιμούσαν χίλιες φορές τη συνδρομή των Ελλήνων συναδέλφων του Συνηγόρου του Πολίτη τους καθώς ήταν βέβαιοι πως οι Ελληνες «τους καταλάβαιναν καλύτερα». Και φυσικά είχαν δίκιο… Ποιος καταλαβαίνει καλύτερα από «δικαιώματα των μειονοτήτων» στην Τουρκία; Ο Ελληνας ή ο Σουηδός;
Μία τετραετία αργότερα, ωστόσο, τα σύννεφα είχαν ήδη αρχίσει να πυκνώνουν. Το success story στην Τουρκία δεν έβαινε βιώσιμο, η Ε.Ε. άρχισε να αναδιπλώνεται, ενώ η ευρωπαϊκή αμφιθυμία ενίσχυε φανατικά αντιδυτικές φωνές στην Τουρκία. Με συνοπτικές διαδικασίες, ο «μετριοπαθής μουσουλμάνος εταίρος» μεταμορφώνεται σε δεσπότη, ενώ όσο το ευρωπαϊκό όραμα απομακρύνεται, τόσο ο αυταρχισμός, ο σκοταδισμός και ο εθνικισμός εδραιώνονται. Η χώρα πάντως συνεχίζει να αναπτύσσεται γοργά σε συνθήκες ενός νεοφιλελεύθερου ισλαμισμού. Η διαίρεση εδραιώνεται και η αστάθεια καραδοκεί.
Τα πράγματα στην άλλη πλευρά του Αιγαίου είναι ασφαλώς καλύτερα στο πεδίο της πολιτικής. Η ελληνική δημοκρατία δεν αμφισβητείται.
Οι ενδείξεις, όμως, στην ελληνική οικονομία δεν είναι ελπιδοφόρες. Μέσα σε μια πενταετία, το brand name «Ελλάδα» γίνεται συνώνυμο της κρίσης και της αποτυχίας και τα Μνημόνια θρυμματίζουν με χαρακτηριστική μανία την ούτως ή άλλως μειωμένη αξιοπιστία των ελληνικών πολιτικών ελίτ.
Σήμερα, η εικόνα της Ελλάδας και της Τουρκίας δεν θυμίζει σε τίποτε τις ευοίωνες προβλέψεις του 2004. Στην Ελλάδα, εδώ και πολύ καιρό, οι πολίτες έχουν την αίσθηση ότι «χειρότερα δεν γίνεται» ή πως «η χώρα έχει πιάσει πάτο», ενώ η μνημονιακή κηδεμονία κάνει κάποιους να μιλούν για τη χρεοκοπία της ελληνικής Δημοκρατίας, παρά τις πέντε εκλογικές αναμετρήσεις σε 15 μόλις μήνες. Το αισιόδοξο σενάριο που αφήνει η συνταγή της ανατροφοδότησης λιτότητας και ύφεσης είναι η βαθμιαία εξοικείωση με αυτό που ονομάστηκε κρίση και η μετατροπή του σε κανονικότητα.
Τα γειτονικά παραδείγματα κρατών-μελών της Ε.Ε., όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία, μαρτυράνε ότι το ενδεχόμενο η κρίση να γίνει ρουτίνα και να μονιμοποιηθεί είναι υπαρκτό. Κανείς δεν μιλά για «κρίση» εκεί, αλλά η κατάσταση είναι σίγουρα χειρότερη από την Ελλάδα και η απαισιοδοξία έχει παγιωθεί.
Λίγο βορειοανατολικότερα της Ρουμανίας, η Ουκρανία ζει τον δικό της εμφύλιο, ενώ αν εστιάσουμε στον χάρτη της Μέσης Ανατολής, η εικόνα είναι ακόμη πιο δυσοίωνη: η Συρία διαλύεται, το κουρδικό και το παλαιστινιακό καλά κρατούν, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας μια τρομοκρατική οργάνωση συγκροτεί κρατική οντότητα, ενώ η γεωπολιτική συνέχεια του αραβικού έθνους 200 μίλια νότια της Κρήτης, στη Λιβύη, βιώνει την απόλυτη κρατική αποτυχία.
Σε αυτή τη ζοφερή συγκυρία, η τουρκική Δημοκρατία δεν δύναται πλέον να εμφανίζεται ως κράτος που μπορεί να υπηρετήσει διευθετήσεις ειρήνης και ασφάλειας: ούτε στο εσωτερικό της, πολλώ δε μάλλον στο εξωτερικό της.
Αυτό είναι πολύ κακό νέο για τη γειτονιά. Μπορεί μεν σήμερα, λίγες μέρες μετά τις εκρήξεις, οι περισσότεροι να διερωτώνται «ποιος το έκανε;» αλλά το κρίσιμο πολιτικά επίδικο είναι το «πώς είναι δυνατό να έγινε;».
Οπως το έθεσε ένας έγκυρος Τούρκος αναλυτής, o Umut Ozkirimli, οι βομβιστικές επιθέσεις της Αγκυρας σηματοδοτούν το τέλος εποχής για την τουρκική Δημοκρατία. Το αν θα φτάσουν να οδηγήσουν στην επανοριοθέτηση της ταυτότητας του τουρκικού έθνους είναι ένα κρίσιμο ερώτημα. Εχει την αντοχή η Τουρκία να αλλάξει τόσο ριζικά χωρίς σκληρή βία; Μπορούν οι τουρκικές ελίτ επιτέλους να δουν ότι το παρόν μοντέλο της αδιαιρετότητας και ενότητας του πολιτεύματος εξαντλήθηκε; Ανοιχτά ερωτήματα, που για χρόνια μάλλον ακόμη θα ταλαιπωρούν την περιοχή μας…
Τη στιγμή που η Ελλάδα παλεύει να εφαρμόσει το τρίτο Μνημόνιο, η βομβιστική επίθεση στην Αγκυρα ηχεί σαν σπαραγμός και προειδοποίηση μαζί. Σπαραγμός μιας κοινωνίας που για μία ακόμη φορά στην ιστορία της βλέπει την αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής να χρησιμοποιείται ως εργαλείο εκπομπής πολιτικών μηνυμάτων. Προειδοποίηση πως τελικά ο καιρός έχει πολύ άσχημα γυρίσματα.
Η απάνθρωπη πολιτική βία δεν είναι εξωτικό φαινόμενο για την Ευρώπη. Κάτι ξέρουμε από δαύτην. Το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε κοιτώντας τους 100 νεκρούς της Αγκυρας είναι απλώς να τους θεωρήσουμε μία ακόμη «τουρκική ιδιαιτερότητα». Κάπως έτσι, ο οριενταλισμός μας σύντομα θα δώσει τη θέση του σε ασύγγνωστη αφέλεια.
! Το κείμενο θα αναρτηθεί σήμερα στα αγγλικά και στην ηλεκτρονική έκδοση της Hurriyet Daily News
*αντιπροέδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – αναπληρωτή καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου