ΕΝΘΕΜΑΤΑ
http://enthemata.wordpress.com/2013/07/14/xristopoulos-5/
14 Ιουλίου 2013
Τραβέρσο στην κρίση
του Δημήτρη Χριστόπουλου
Ήταν
ωραία την Τρίτη στην παρουσίαση του βιβλίου του Δ. Χριστόπουλου «Στο
ρίσκο της κρίσης. Στρατηγικές της Αριστεράς των δικαιωμάτων» που
οργάνωσαν οι εκδόσεις Αλεξάνδρεια και ο ραδιοσταθμός «Στο Κόκκινο»
(ομιλητές: Στέλιος Κούλογλου, Αντώνης Λιάκος, Νίκος Μουζέλης, Αγγέλικα
Ψαρρά· συντονιστής Κώστας Αρβανίτης). Όχι μόνο επειδή είναι ωραίος ο
κήπος του Συλλόγου των Αρχαιολόγων, όπου έγινε η παρουσίαση, αλλά επειδή
το βιβλίο, οι ομιλητές και ο κόσμος που συνέρρευσε, μας έδειξαν πώς,
στο σκληρό έδαφος της κρίσης, της διάλυσης της κοινωνίας και της
δημοκρατίας, μπορεί να ανθεί η σκέψη και η κριτική. Δημοσιεύουμε την
αντιφώνηση του συγγραφέα.
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Ανρί Ματίς, «Κόκκινος χορευτής», 1938
Προσπαθώ να βρω μία λέξη που να εκφράζει τα συναισθήματά μου. Μία λέξη. Και η λέξη αυτή είναι: προσβολή. Προσβολή όταν ακούω τον πρωθυπουργό να λέει ότι «τα μεγαλύτερα λάθη δεν έγιναν εκείνους που κυβέρνησαν, αλλά όσους δεν κυβέρνησαν».Προσβολή
όταν ο φανατικότερος πολέμιος της ιδέας τα παιδιά των μεταναστών που
γεννιούνται στην Ελλάδα να έχουν αξίωση στην ελληνική ιθαγένεια
πανηγυρίζει για τον έλληνα NBAer και του χαρίζει την εικόνα της Παναγίας. Προσβολή
όταν σε ένα βράδυ κατεβάζουν τον διακόπτη της δημόσιας τηλεόρασης και
για τρεις βδομάδες δεν εκτελείται η απόφαση του Συμβουλίου της
Επικρατείας, στέλνοντας το μήνυμα σε μια κοινωνία που βράζει ότι οι
δικαστικές αποφάσεις εκτελούνται μόνο όταν μας συμφέρουν. Προσβολή όταν η απόλυση των εργαζομένων της ΕΡΤ τους στέλνεται σε φωτοτυπία, χωρίς καν τη σφραγίδα του κράτους. Προσβολή όταν ένας άνθρωπος κρατείται χωρίς δίκη πάνω από 30 μήνες, ευτελίζοντας Σύνταγμα και νόμους.
Πολλές
προσβολές, που προκαλούν τη νοημοσύνη και το θυμικό του πολίτη. Μας
θυμώνουν. Κι όταν θυμώνουμε δεν σκεφτόμαστε ψύχραιμα και, κυρίως,
αυτοκριτικά. Και αυτό δεν βοηθάει τη δημιουργία. Διότι σήμερα
χρειαζόμαστε το ένα χέρι για την ανάσχεση, και το άλλο για τον νέο κόσμο
που θέλουμε να ζωγραφίσουμε μετά την καταστροφή. Και αυτό χρειάζεται
καθαρό μυαλό, ενώ αυτοί που μας κυβερνάν κάνουν ό,τι μπορούν προκειμένου
να μας το θολώσουν.
Πριν
δύο χρόνια, όταν ακόμη η καταστροφή ήταν στην αρχή της, ο βασικός
μηχανισμός ιδεολογικής πλαισίωσης του εγχειρήματος ήταν «η ελληνική
ιδιαιτερότητα». Σήμερα, κανείς δεν τολμά να μιλήσει για ελληνική
ιδιαιτερότητα σε μια Νότια Ευρώπη που κλυδωνίζεται και μια Εγγύς Ανατολή
που φλέγεται. Υπάρχει όμως ιδιαιτερότητα: μια χώρα που ανήκει
ταυτόχρονα στην κληρονομιά αυτού που κάποτε ονομάστηκε «Ανατολικό
Ζήτημα» και στη Νότια Ευρώπη, και σήμερα αποτελεί εμπροσθοφυλακή του
νεοφιλελεύθερου πειράματος. Αυτή είναι η ελληνική ιδιαιτερότητα. Όχι
τόσο καθαυτή η λιτότητα και η ανατροφοδοτούμενη ύφεση. Αυτή είναι η
κοινή, copy-paste, συνταγή για όλους. Η
πρώτη όψη της «ελληνικής ιδιαιτερότητας» είναι η ταχύτητα με την οποία
υλοποιείται το εγχείρημα: μιλάμε πλέον για δίνη. Η δεύτερη είναι η
μεγαλύτερη, σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, ένταση
των αρνητικών στερεοτύπων για την Ελλάδα στη Βόρεια Ευρώπη, που
πλαισίωσε επικοινωνιακά και δικαιολόγησε ηθικά την καταστροφή. Τώρα
κάποιοι κοιτάνε αμήχανα την τερατογένεση που προκάλεσαν· ας πρόσεχαν
όμως, κάποιοι άλλοι προειδοποιούσαν εξαρχής. Η τρίτη ιδιαιτερότητα –και
ίσως πιο σημαντική– είναι η διαίρεση του ελληνικού πολιτικού σώματος.
Από τη μια η Αριστερά σε θέση αξιωματικής αντιπολίτευσης –μόνη στην
Ευρώπη–, από την άλλη η ανάδυση των πιο τοξικών ιδεολογιών της
Ακροδεξιάς που ενδημούν σε ένα μείζον τμήμα του ελληνικού πολιτικού
σώματος, και όχι μόνο μέσα στο νεοναζιστικό κόμμα.
Η
μετακύλιση του εκφυλισμού από το επίπεδο της οικονομίας σε αυτό του
πολιτεύματος είναι, κατά την εκτίμησή μου, το βασικό χαρακτηριστικό της
δεύτερης φάσης της νεοφιλελεύθερης μετάβασης που, όπως έγραφαν ανέκαθεν
οι θεωρητικοί των μεταβάσεων, είναι αυτή της εδραίωσης. Οι θεωρητικοί
αυτοί επεξεργάστηκαν τις μεταβάσεις προς τη δημοκρατία και τον
καπιταλισμό· σήμερα όμως, στο όνομα αυτής της αναδιάρθρωσης, έχουμε
μετάβαση από τη δημοκρατία.
Πριν λίγες μέρες, στη Βαρκελώνη, είχα μια ωραία συζήτηση με τον AryehNeyer, πρώην διευθυντή των πιο σημαντικών οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αμερική, του HumanRightsWatch και του AssociationforCivilLiberties, ήδη από τη δεκαετία του ’70 και κατόπιν πρόεδρο του OpenSocietyInstitute.
Μου είπε επί λέξει: «Κάναμε λάθος. Νομίσαμε, και το θεωρητικοποιήσαμε,
ότι η καπιταλιστική οικονομική ανάπτυξη θα φέρνει πάντα ανθρώπινα
δικαιώματα και κράτος δικαίου. Αντιμετωπίσαμε τις λατινοαμερικάνικες
χούντες ως εξαίρεση. Η Κίνα μας δείχνει ότι κάναμε λάθος εξαρχής. Και ο
τρόπος με τον οποίο πορεύεται σήμερα η Ευρώπη μας το δείχνει ακόμη πιο
περίτρανα. Η δημοκρατία κινδυνεύει».
Ένας
Αμερικανός φιλελεύθερος βετεράνος, ορκισμένος εχθρός των σοσιαλιστικών
ιδεών, κατάλαβε, έστω κατόπιν εορτής, κάτι που ακόμη παλεύουμε να
δείξουμε εδώ: η λιτότητα στην κοινωνία φέρνει λιτότητα στη δημοκρατία.
Μπορεί να φαίνεται σαν μια ακόμη ελληνική ιδιαιτερότητα, αλλά δεν είναι.
Για
τον λόγο αυτό, στις αρχές του 21ου αιώνα, το ιστορικό βάρος που έτυχε
στην Ελλάδα είναι μεγαλύτερο από τα κυβικά της. Όπως το βάρος που της
έτυχε, δυστυχώς, στα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Από την αρχή των
Μνημονίων, η λογική των ελληνικών κυβερνήσεων ήταν «πάμε με τον άνεμο,
κερδίζοντας χρόνο». Η στρατηγική αποδείχθηκε καταστροφική. Κανένας
καπετάνιος στον καιρό δεν πάει πρίμα. Πάει αργά, λοξά, κόντρα στον
καιρό. Ούτε νταϊλίκια, απερισκεψίες και στραβοτιμονιές, διότι διαλύεσαι
–αυτό το λέω κοιτώντας αριστερά–, ούτε όμως «με τον καιρό». Διότι ο
καιρός σε πνίγει. Αυτό είναι το τραβέρσο: «η θέση του πλοίου κατά την
οποία πλέει με μειωμένη ταχύτητα, καθώς δέχεται τον άνεμο ή το κύμα
μπροστά λοξά». Το τραβέρσο μπορεί να σώσει. Όχι σίγουρα, αλλά πιθανώς.
Χωρίς τραβέρσο όμως πνιγόμαστε με βεβαιότητα. Κάποιοι ήδη έχουν πνιγεί.
Όπως εδώ. Για ένα τέτοιο τραβέρσο επιχειρηματολογεί το βιβλίο. Αυτό
χρειάζεται ιδέες και δύναμη. Σας ευχαριστώ που με τιμήσατε, όλες και
όλοι σας.