ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ
ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΘΕ ΤΡΙΤΗ ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ ΣΤ1 ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ 8:15 – 11:00
Διάγραμμα
μαθήματος
Το μάθημα
χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο μέρος γίνεται μια θεωρητική αναφορά στην
ιδιότητα του πολίτη και τις σχέσεις της με τη μετανάστευση. Στο δεύτερο,
γίνεται μια ανασκόπηση της ιστορίας της ελληνικής ιθαγένειας που καταλήγει στις
σύγχρονες διακυβεύσεις των σχέσεων ιδιότητας του έλληνα πολίτη και
μετανάστευσης.
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1ο
ΜΑΘΗΜΑ /26.2.2013
Έθνος, λαός, πληθυσμός, δικαιώματα του
ανθρώπου, δικαιώματα του πολίτη και μετανάστευση.
Στο μάθημα
αυτό θα γίνει μια εισαγωγή στην ύλη που θα διδαχθεί κατά την διάρκεια του
εξαμήνου με μια εισαγωγική περιληπτική παρουσίαση του όλου μαθήματος. Θα
αναλυθούν ώστε να επανέλθουν στη μνήμη των φοιτητών οι βασικές έννοιες πάνω
στις οποίες θα δουλέψει το μάθημα
2Ο
ΜΑΘΗΜΑ /5.3.2013
Η ιδιότητα
του πολίτη ως γνωστικό αντικείμενο
Στο μάθημα
αυτό θα γίνει μια αναδρομή στις θεωρητικές και ιστορικές καταβολές της
ιδιότητας του πολίτη με έμφαση στα ταξικά, έμφυλα, φυλετικά και εθνικά
χαρακτηριστικά που η ιδιότητα του πολίτη έχει ιστορικά αναπτύξει. Αναδεικνύεται
ο κατεξοχήν διαφοροποιητικός χαρακτήρας της ιδιότητας του πολίτη: μιας
ιδιότητας που χωρίζει (τους ανθρώπους σε πολίτες και μη) και ενώνει (τους
πολίτες)
3Ο
ΜΑΘΗΜΑ /12.3.2013
Ιδιότητα
του πολίτη, ταυτότητα και ανήκειν
Μια αναδρομή
στη διαμάχη μεταξύ κοινοτισμού και ατομικιστικού φιλελευθερισμού είναι
απαραίτητη προκειμένου να γίνει σαφές το πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγεται η
σύγχρονη συζήτηση περί ιδιότητας του πολίτη. Τα ατομικά, πολιτικά, κοινωνικά
δικαιώματα ως κανονιστικό σύνολο της ιδιότητας του πολίτη. Εθνοτικές (ethnic) και
πολιτικές (civic) προσλήψεις της ιδιότητας του πολίτη.
4Ο
ΜΑΘΗΜΑ /19.3.2012
Η ιδιότητα
του πολίτη ως εργαλείο αποκλεισμού και συμπερίληψης.
Η ιδιότητα
του πολίτη διαιρεί και ενώνει. Πώς χρησιμοποιείται ένθεν και ένθεν. Λογικές
συμπερίληψης είναι η αφομοίωση, και η προστασία μέσω της αναγνώρισης και της
επικοινωνίας. Λογικές αποκλεισμού είναι η εξόντωση ή έξωση (με όσους τρόπους
έχουν ιστορικά επινοηθεί) και η
προστασία μέσω της περιχαράκωσης και εγκλεισμού.
5Ο
ΜΑΘΗΜΑ/26.3.2013
Η
μετανάστευση ως σύγχρονη διακύβευση της ιδιότητας του πολίτη στις δυτικές
κοινωνίες
Αν το
ζητούμενο κάποτε ήταν η συμπερίληψη των δούλων, των μειονοτήτων, των γυναικών,
των ανήλικων κλπ. η μείζονα διακύβευση επί των ημερών μας σε κοινωνίες
μεταναστευτικών προορισμών είναι οι μετανάστες. Μερικές βασικές παραδοχές
σχετικά με το τι (δεν) είναι η μετανάστευση είναι αναγκαίες για την οριοθέτηση
του προβληματισμού, με παραδείγματα από τη σύγχρονη και ιστορική εμπειρία της
Ελλάδας
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: Η ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΠΟΛΙΤΗ
6Ο
ΜΑΘΗΜΑ /2.4.2013
Το
καθεστώς της ελληνικής ιθαγένειας από τις απαρχές του κράτους: ποιοι είναι οι
πολίτες του νέου κράτους;
Ποια η
καταβολή της ελληνικής ιθαγένειας; Με
άλλα λόγια, ιστορικά ποιος είναι έλληνας πολίτης ήδη από τα επαναστατικά
συντάγματα ως την εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας. Ο αιώνας της συμπερίληψης είναι ο
αιώνας του «κάνουμε την Ελλάδα», ένας αιώνας μιας ελληνικής ιθαγένειας δυνητικά
ανοιχτής, εξ αντικειμένου εξωστρεφούς
καθώς το ενδιαφέρον είναι σε αυτούς - τους Οθωμανούς υπηκόους κατά κύριο λόγο -
που θα γίνουν πολίτες κατόπιν της κτήσης των νέων εδαφών.
7Ο
ΜΑΘΗΜΑ /9.4.2013
H
αναδίπλωση της ελληνικής ιθαγένειας από την ανταλλαγή πληθυσμών ως το τέλος του
ψυχρού πολέμου
Πώς αναδιπλώνεται η ελληνική ιθαγένεια μετά της
ανταλλαγές και καθ’όλη τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου; Πως το μέτρο της
στέρησης της ιθαγένειας εφαρμόζεται έναντι των εσωτερικών εχθρών,
αντιφρονούντων και μειονοτικών. Μετά το 1922, η ανησυχία πλέον είναι πώς θα
ξεφορτωθούμε αυτούς που δεν καταφέραμε να «κάνουμε Έλληνες» ή αυτούς που δεν
«γίνονται». Όσοι δεν ανταλλάχθηκαν αλλά και άλλοι αλλογενείς μπορούν εφεξής να
στερούνται την ιδιότητα του πολίτη. Θα έλεγε λοιπόν κανείς ότι η ήττα της
Μεγάλης Ιδέας συνιστά κατ’ αντανάκλαση και την ήττα ενός πιο «ανοιχτού» δικαίου
ιθαγένειας στην Ελλάδα. Έως το 1923, το διακύβευμα στο χώρο της ιθαγένειας
είναι να συμπεριλάβει. Η παραδοσιακή διάσταση μεταξύ αυτοχθόνων και ετεροχθόνων-ομογενών
υποχωρεί, δίνοντας σταδιακά τη θέση της στην αντίστιξη μεταξύ ομογενών και
αλλογενών που αρχίζει πλέον και διατρέχει την ιστορία της ελληνικής ιθαγένειας.
8Ο
ΜΑΘΗΜΑ /16.4.2013
Τομές του
καθεστώτος της ελληνικής ιθαγένειας στα τέλη του 20ου αιώνα:
Το δίκαιο της ελληνικής ιθαγένειας από το τέλος του ψυχρού πολέμου
εισέρχεται σε μια περίοδο νέας κινητικότητας και προσανατολισμού. Για πρώτη
φορά, ύστερα από πολλά χρόνια, επανατάσσονται στρατηγικές συμπερίληψης. Ενώ
λοιπόν, για μισό περίπου αιώνα, το ερώτημα στο οποίο είδαμε ότι καλούνται να
απαντήσουν οι ελληνικές αρχές είναι το «ποιος δεν είναι έλληνας πολίτης», οι
νέες μετακινήσεις πληθυσμών προς την Ελλάδα που σημαδεύουν το τέλος της
ευρωπαϊκής γεωπολιτικής διαίρεσης καθώς και η εφαρμογή της ισότητας των φύλων
στο δίκαιο της ιθαγένειας, θέτουν την ελληνική πολιτεία ενώπιον νέων δεδομένων
Για πρώτη φορά, η χώρα καλείται να δώσει συστηματικές απαντήσεις στο ερώτημα
της ταυτότητας του πολίτη της, όχι εξαιτίας της μετακίνησης των συνόρων της,
αλλά εξαιτίας της μετακίνησης πληθυσμών εντός αυτών.
9Ο
ΜΑΘΗΜΑ /23.4.2013
Μεταψυχροπολεμικές
αντιφάσεις της ομογενειακής πολιτικής
Δύο είναι οι ομογενειακές ομάδες οι οποίες θα απασχολήσουν το δίκαιο της
ελληνικής ιθαγένειας από τις αρχές τις δεκαετίας του ’90 ως τα τέλη της πρώτης
δεκαετίας του 20ου αιώνα. Με διαφορετικό τρόπο η κάθε μια, με
διαφορετική ιδιότητα, αφετηρία και κατάληξη. Κοινό τους, η πιστοποίησή τους ως
ομογενείς πληθυσμοί. Μόνο κοινό τους, διότι όλα τα άλλα διαφέρουν. Οι
«παλιννοστούντες ελληνοπόντιοι» ξεκίνησαν την πορεία τους αντιμετωπίζοντας ένα
κράτος που τους καλωσορίζει στις τάξεις των πολιτών του, ενώ στην πρόοδο των
δύο δεκαετιών που έπονται, η προοπτική της ελληνικής ιθαγένειας φαίνεται να
απομακρύνεται για όσους δεν κατάφεραν να την αποκτήσουν εξαρχής, ενώ ανάποδα
είναι τα πράγματα για τους «βορειοηπειρώτες»: από τη σθεναρή άρνηση της
ελληνικής πολιτείας να αποδώσει την ιδιότητα του έλληνα πολίτη στον πληθυσμό
για κάτι περισσότερο από μια δεκαπενταετία περάσαμε στην «κατά προτεραιότητα»
και αναφανδόν πολιτογράφησή του και μάλιστα την ίδια χρονιά (2006) όπου η
υπόθεση «ιθαγένεια» φαίνεται να απομακρύνεται για τους «παλιννοστούντες».
10Ο
ΜΑΘΗΜΑ /14.5.2013
Αποδημία
και ιθαγένεια
Κάθε ιδιότητα του πολίτη έχει και την «εξωτερική» της θέαση. Η
απάντηση στο «ποιος είναι έλληνας πολίτης;» είναι μισή αν δε λάβει υπόψη της
τις σχέσεις που υφαίνονται μεταξύ αποδημίας και ιθαγένειας. Η απάντηση στο
ερώτημα αυτό, κυρίως για ένα κράτος σαν την Ελλάδα, δίνεται και εκτός ελληνικού εδάφους. Σε βαθμό
μάλιστα που μπορεί κανείς να διερωτηθεί μήπως δίνεται όχι μόνο εκτός, αλλά και
υπέρ άνω εδάφους. Το έδαφος δεν επηρεάζει καθόλου το καθεστώς κτήσης της
ελληνικής ιθαγένειας εφόσον αυτή προκύπτει δια της καταγωγής. Η αποδημία,
ιστορική σταθερά στην πορεία του ελληνικού έθνους, φτιάχνει τα δικά τις κεφάλαια
στα καθεστώτα της ιθαγένειας των κρατών υποδοχής των ελλήνων, αλλά ταυτόχρονα
αποκαλύπτει με τρόπο συναρπαστικό τα πιο ενδιαφέρονται κοιτάσματα στο υπέδαφος
της ελληνικής ιδιότητας του πολίτη.
11Ο
ΜΑΘΗΜΑ /21.5.2013
Μετανάστευση
και ιθαγένεια στις αρχές του 21ου
αιώα
Οι επανωτές τροποποιήσεις του Κώδικα Ελληνικής
Ιθάγενειας του 1955, που σχετίζονται άμεσα με τις εξελίξεις στο θέμα της
ισότητας των φύλων αλλά και της μετανάστευσης, οδηγούν εκ νέου στην ανάγκη
συστηματοποίησης των κανόνων που διέπουν το δίκαιο της ελληνικής ιθαγένειας, με
αποτέλεσμα το 2004 να υιοθετηθεί ο δεύτερος ΚΕΙ (3284/2004) ικανοποιώντας
συναφείς ανάγκες κωδικοποίησης με αυτές τις οποίες είχε καλύψει ο πρώτος
κώδικας του 1955. Ο Κώδικας αυτός είναι
όμως μόνο ημερολογιακά νέος. Κατά τα λοιπά, διέπεται από μια οχυρωματική λογική
έναντι της μετανάστευσης, η οποία ούτως ή άλλως ενυπήρχε στις προηγούμενες
νομοθεσίες. Οι καιροί όμως αλλάζουν και το 2004, η Ελλάδα έχει ήδη ένα
εκατομμύριο μετανάστες.
12Ο
ΜΑΘΗΜΑ /28.5.2013
Η επόμενη
μέρα της ελληνικής ιθαγένειας
H επόμενη μέρα της ελληνικής ιθαγένειας
μετά το Ν.3838/2010Ποιες είναι οι βασικές τομές που επιφέρει η νέα ρύθμιση του
2010 και πως εντάσσονται σε μια συγκριτική στην Ευρώπη θεώρηση των σχετικών
νομοθεσιών. Τι αλλάζει και τι δεν αλλάζει με το νέο νόμο: πρώτη, δεύτερη, τρίτη
μεταναστευτική γενιά, ομογενείς και μη, προθεσμίες και αιτιολογίες καθώς και
δοκιμασίες πολιτογράφησης τίθενται για πρώτη φορά στην Ελλάδα με νέες ρυθμίσεις
που εισάγουν μια νέα εποχή για την ελληνική ιθαγένεια.
13ο
ΜΑΘΗΜΑ/4.6.2013
Ανακεφαλαίωση
της ύλης – αναπληρώσεις
ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ
:
Δημήτρης Χριστόπουλος, Ποιος είναι έλληνας πολίτης; Καθεστώς της ελληνικής ιθαγένειας από την
ίδρυση του ελληνικού κράτους ως τις αρχές του 21ου αιώνα, Αθήνα, Εκδ. Βιβλιόραμα, 2012.