Στις μέρες μας, το ζήτημα της ιδιότητας του πολίτη στις χώρες που αποτελούν μεταναστευτικούς προορισμούς κάνει την εμφάνισή του σχεδόν αποκλειστικά συσχετιζόμενο με το αν, πώς και πότε οι μετανάστες θα αποκτήσουν την ιθαγένεια του κράτους υποδοχής τους. Πάρα ταύτα, αυτή δεν είναι παρά μόνο μια όψη της όλης προβληματικής. Η όψη αυτή αν αναδειχθεί αυτόνομα – λόγω της προφανούς επικαιρότητας και σημασία της - πέρα και έξω από τα ιστορικά συμφραζόμενα της εθνικής παράδοσης για την ιθαγένειά που έχει σφυρηλατηθεί σε κάθε πολιτεία προσφέρει μια μονομερή και ως ένα βαθμό παραπλανητική εικόνα για τα πράγματα. Η όλη προβληματική που μπορεί να αναδείξει η ιδιότητα του πολίτη φωτίζει με το πιο αποκαλυπτικό τρόπο ιστορίες, ιδεολογίες, πρακτικές και κανόνες που άπτονται του σκληρού πυρήνα των σχέσεων εξουσίας που υφαίνονται σε κάθε πολιτική κοινότητα. Η ιδιότητα του πολίτη αναδεικνύεται λοιπόν σε μείζονα μηχανισμό κοινωνικής ένταξης και, ταυτόχρονα, πολιτικού αποκλεισμού (και) των μεταναστών. Έχει πολλές ιστορίες, μόνο μια όμως τις διατρέχει όλες. Αυτή της διαίρεσης των ανθρώπων σε πολίτες και μη. Τα λεγόμενα «τεστ πολιτογράφησης» αποτελούν μια προσπάθεια ποσοτικοποίησης της διαίρεσης αυτής. Η ιδιότητα του πολίτη είναι μια διαφοροποιητική κατασκευή που χωρίζει τους έχοντές την από τους υπόλοιπους, εν προκειμένω τους γηγενείς από τους μετανάστες. Αυτό που διαρκώς μετατοπίζεται είναι το κατώφλι της διαίρεσης. Το πού δηλαδή τοποθετείται ο αποκλεισμός από αυτήν. Σε αυτό έγκειται η αναπόδραστη ιστορικότητα της ιθαγένειας στις σχέσεις με τη μετανάστευση και όχι μόνο. Στόχος του μεταπτυχιακού σεμιναρίου είναι η ανάδειξη αυτής της προβληματικής μέσω μιας διεπιστημονικής συγκριτικής προσέγγισης βασισμένη κυρίως στην ιστορία, την πολιτική θεωρία και τη νομική ανάλυση.
Citizenship and migration
In our days, citizenship debates become highly topical in states of migrant destination. The issue here in terms of public policy and social research has more or less to do with the modalities of nationality acquisition by first, second or even third generation migrants. However, this is only one aspect of the whole citizenship theoretical debate: if one focuses only to that aspect due to the obvious importance it acquired today in Europe, one risks missing the whole picture which is, in the long run, shaped by the particular self perception that the national community, the body politic, forms for itself. It is all about the identity of “We, the people”. Citizenship debates illuminate state ideologies, administrative practices and legal norms forming the hard core of power relations in every society. Citizenship should then be perceived as a differentiating concept: it includes through exclusion as it is always based on particularistic considerations regarding access to membership. This is par excellence the case for migrants who ask for the nationality of the state they live in. The fashionable “naturalization tests” are a quantitative illustration of this division. The aim of this seminar is to raise such questions from the contemporary debate on citizenship and migration in Europe through a comparative interdisciplinary approach based on political theory, historical understanding and legal analysis.
Διάγραμμα μαθήματος
19.10.2011 Το πρώτο μάθημα δεν θα διεξαχθεί λόγω απεργίας των πάντων
26.10.2011 Η ιδιότητα του πολίτη: μια διαφοροποιητική κατασκευή.
Στο μάθημα αυτό θα γίνει μια αναδρομή στις θεωρητικές και ιστορικές καταβολές της ιδιότητας του πολίτη με έμφαση στα ταξικά, έμφυλα, φυλετικά και εθνικά χαρακτηριστικά που η ιδιότητα του πολίτη έχει ιστορικά αναπτύξει σε πείσμα του αφηρημένου θεωρητικού οικουμενισμού της.
2.11.2011
Ιδιότητα του πολίτη, ταυτότητα και ανήκειν
Μια αναδρομή στη διαμάχη μεταξύ κοινοτισμού και ατομικιστικού φιλελευθερισμού είναι απαραίτητη προκειμένου να γίνει σαφές το πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγεται η σύγχρονη συζήτηση περί ιδιότητας του πολίτη. Τα ατομικά, πολιτικά, κοινωνικά δικαιώματα ως κανονιστικό σύνολο της ιδιότητας του πολίτη (από το T.H. Marshall ως σήμερα). Εθνοτικές (ethnic) και πολιτικές (civic) προσλήψεις της ιδιότητας του πολίτη.
9.11.2011
Η ιδιότητα του πολίτη ως εργαλείο αποκλεισμού και συμπερίληψης.
Η ιδιότητα του πολίτη διαιρεί και ενώνει. Πώς χρησιμοποιείται ένθεν και ένθεν. Λογικές συμπερίληψης είναι η αφομοίωση, και η προστασία μέσω της αναγνώρισης και της επικοινωνίας. Λογικές αποκλεισμού είναι η εξόντωση ή έξωση (με όσους τρόπους έχουν ιστορικά επινοηθεί) και η προστασία μέσω της περιχαράκωσης και εγκλεισμού.
16.11.2011
Η μετανάστευση ως σύγχρονη διακύβευση της ιδιότητας του πολίτη στις δυτικές κοινωνίες
Αν το ζητούμενο κάποτε ήταν η συμπερίληψη των δούλων, των μειονοτήτων, των γυναικών, των ανήλικων κλπ. η μείζονα διακύβευση επί των ημερών μας σε κοινωνίες μεταναστευτικών προορισμών είναι οι μετανάστες. Μερικές βασικές παραδοχές σχετικά με το τι (δεν) είναι η μετανάστευση είναι αναγκαίες για την οριοθέτηση του προβληματισμού, με παραδείγματα από τη σύγχρονη και ιστορική εμπειρία της Ελλάδας
23.11.2011
Το καθεστώς της ελληνικής ιθαγένειας από τις απαρχές του κράτους ως τη νομοθετική μεταρρύθμιση του 2010
Ποια η καταβολή της ελληνικής ιθαγένειας; Με άλλα λόγια, ιστορικά ποιος είναι έλληνας πολίτης ήδη από τα επαναστατικά συντάγματα ως την εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας. Πώς αναδιπλώνεται η ελληνική ιθαγένεια μετά της ανταλλαγές και καθ’όλη τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου; Ποιες είναι οι μείζονες τομές αλλά και συνέχειες στα τέλη του 20ου αιώνα;
30.11.2011
H επόμενη μέρα της ελληνικής ιθαγένειας μετά το Ν.3838/2010
Ποιες είναι οι βασικές τομές που επιφέρει η νέα ρύθμιση του 2010 και πως εντάσσονται σε μια συγκριτική στην Ευρώπη θεώρηση των σχετικών νομοθεσιών. Τι αλλάζει και τι δεν αλλάζει με το νέο νόμο: πρώτη, δεύτερη, τρίτη μεταναστευτική γενιά, ομογενείς και μη, προθεσμίες και αιτιολογίες καθώς και δοκιμασίες πολιτογράφησης τίθενται για πρώτη φορά στην Ελλάδα με νέες ρυθμίσεις που εισάγουν μια νέα εποχή για την ελληνική ιθαγένεια.
Βιβλιογραφία
Bauböck R.,Ersbøll E. & Waldrauch H., (eds), Acquisition and Loss of Nationality. Policies and Trends in 15 European States. Volume 1: Comparative Analyses, Άμστερνταμ, Amsterdam University Press, 2006
Bauböck R., & Leibich A. (eds), “Is there (still) an East-West divide in the conception of citizenship in Europe?” ΕUI Working Papers, Robert Schuman Centre – Eudo Citizenship Observatory, European University Institute, 2010/19 (προσβάσιμο και σε http://cadmus.eui.eu/handle/1814/13587)
Brubaker R., Citizenship in France and Germany, Cambridge Mass: Harvard University Press, 1992
Goodman S. W., “Integration Requirements for Integration Sake? Identifying, Categorizing and Comparing Civic Integration Policies”, Journal of Ethnic and Migration Studies, Vol. 36, No 5, May 2010, σ. 753-772
Joppke C., “Citizenship between De- and Re- Ethnicization (I)”, Arhives Europeennes de Sociology 44, 2003, σ. 429-458
Βεντούρα Λ., «Γηγενείς/μετανάστες: Οροθέτηση και μετατόπιση κοινωνικών συνόρων» σε: Βεντούρα Λ. (επιμ.), Μετανάστευση και κοινωνικά σύνορα, Αθήνα: Νήσος, 2011, σ. 15-62
Μπαλτσιώτης Λ., «Ιθαγένεια και πολιτογράφηση στην Ελλάδα της μετανάστευσης: (αντι)φάσεις μιας αδιέξοδης πολιτικής», σε: Παύλου Μ., & Χριστόπουλου Δ., Η Ελλάδα της μετανάστευσης – Κοινωνική συμμετοχή, δικαιώματα και ιδιότητα του πολίτη, Αθήνα, Εκδ. Κριτική, 2004, σ. 303-337
Τάκης Α., «Αξίωση για ιθαγένεια: γιατί και πότε;» Ενθέματα, Κυριακάτικη Αυγή, 24 Ιανουαρίου 2010
Δημήτρης Χριστόπουλος, Ποιος είναι έλληνας πολίτης; Καθεστώς της ελληνικής ιθαγένειας, Αθήνα: Εκδ. Βιβλιόραμα (υπό έκδοση τον Δεκέμβριο 2011)