«Στο ιστορικό δίλημμα “ασφάλεια ή ελευθερία” απαντάμε “και τα δύο”»
dimitris_xristopoulos.jpg
O Δημήτρης Χριστόπουλος εξελέγη χθες νέος πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του ανθρώπου
Ο Δημήτρης Χριστόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πάντειο, εξελέγη χθες πρόεδρος μίας από τις σημαντικότερες διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (FIDH), με μέλη 178 οργανώσεις σε περισσότερες από 100 χώρες σε κάθε ήπειρο.
Η εκλογή του από το παγκόσμιο συνέδριο της Ομοσπονδίας στο Γιοχάνεσμπουργκ επαναφέρει δυναμικά στο προσκήνιο την άνευ προηγουμένου ραγδαία επίθεση στα κοινωνικά και ατομικά δικαιώματα που ξεκίνησε στην Ελλάδα και δοκιμάζει σήμερα ολόκληρη την Ευρώπη.
Σηματοδοτεί επίσης την έναρξη μιας στρατηγικής αντεπίθεσης που επιχειρεί να συνθέσει αποτελεσματικά δύο διαφορετικές παραδόσεις των δικαιωμάτων, την παραδοσιακή φιλελεύθερη των ατομικών δικαιωμάτων, που εκφράζουν κυρίως τα ευρωπαϊκά κράτη, με την αντιιμπεριαλιστική προσέγγιση πολιτικού ριζοσπαστισμού που εκφράζουν στο εσωτερικό της Ομοσπονδίας κυρίως τα κράτη της Λατινικής Αμερικής και ένα τμήμα της Αφρικής.
Η Ομοσπονδία δημιουργήθηκε το 1924 από τη Γαλλική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, μία από τις παλαιότερες και μεγαλύτερες οργανώσεις δικαιωμάτων, στη παράδοση του γαλλικού δημοκρατικού σοσιαλισμού και των αντίστοιχων ενώσεων στις πρώην γαλλικές αποικίες της Αφρικής.
Είναι σήμερα η σημαντικότερη διεθνής οργάνωση δικαιωμάτων στην Αφρική, έχει σημαντική παρουσία στα διεθνή ποινικά δικαστήρια στον αγώνα κατά της ατιμωρησίας και στηρίζει τις δράσεις της στο αδιαίρετο των πολιτικών, κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων.
Ο Δημήτρης Χριστόπουλος θα είναι ο πρώτος πρόεδρος που χρησιμοποιεί τα αγγλικά, εκτός από τα γαλλικά, σηματοδοτώντας τη σταδιακή διεύρυνση της Ομοσπονδίας προς τον αγγλοσαξονικό κόσμο.
Διετέλεσε πρόεδρος της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, της παλαιότερης οργάνωσης δικαιωμάτων της Ελλάδας, από το 2003 ώς το 2011, και το 2013 εκλέχτηκε αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας.
Η προσφυγική ροή σταμάτησε σε πολύ μεγάλο ποσοστό επειδή έκλεισαν τα σύνορα στην Ειδομένη. Η διακήρυξη Ε.Ε.-Τουρκίας δεν είχε κάποιο πραγματικό συμβατικό αποτέλεσμα, έστειλε κυρίως ένα συμβολικό μήνυμα αποτροπής.Δεν υπάρχει όμως καμία στρόφιγγα που ανοιγοκλείνει η Τουρκία, αυτά είναι αστικοί μύθοι
⚫ Στην Ευρώπη κερδίζει έδαφος η αντίληψη πως αποτελούν πολυτέλεια τα δικαιώματα, καθώς διαμορφώνεται μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση της ονομαζόμενης κρίσης στην οικονομία, το προσφυγικό, τη διεθνή τρομοκρατία. Μπορεί να θεωρηθούν περιττά τα δικαιώματα;
Βρισκόμαστε μπροστά όχι απλώς σε μια κρίση δικαιωμάτων, αλλά στη μετάβαση σε ένα άλλο -αδιάγνωστο ακόμη- καθεστώς, που χαρακτηρίζεται από μια τάση απομάκρυνσης από τη δημοκρατία, όπως τουλάχιστον τη γνωρίζαμε, παρ’ όλες τις διαβαθμίσεις μεταξύ των διαφόρων χωρών.
Στο όνομα κρατικών σκοπιμοτήτων, πολλές φορές εύλογων, θεωρείται ότι πρέπει να αφαιρεθεί ένα κομμάτι δικαιωμάτων, κάποιοι τείνουν να θεωρούν τα δικαιώματα πολυτέλεια.
Η απάντηση εδώ είναι διπλή.
Πρώτον, υπάρχει ένας ελάχιστος ζωτικός πυρήνας δικαιωμάτων που δεν είναι διαπραγματεύσιμος.
Δεύτερον, με επίγνωση ότι σε συνθήκες κρίσης συμπιέζονται τα δικαιώματα, μέσα στον αρνητικό συσχετισμό δύναμης έχουμε καθήκον να αγωνιστούμε. Ειδάλλως το πουλόβερ ξηλώνεται και δεν σταματά.
Σ’ αυτό το πλαίσιο ο λόγος περί δικαιωμάτων γίνεται κοινωνικό επίδικο, διότι είναι κατεξοχήν λόγος ισότητας και ελευθερίας: ελευθερία χωρίς ισότητα είναι αφελής δοξασία.
Είναι το σημείο που μπορεί να συναντηθούν η φιλελεύθερη ατζέντα και η κοινωνική ατζέντα δικαιωμάτων μέσω της ανανοηματοδότησης της έννοιας της ασφάλειας.
Στο ιστορικό δίλημμα «ασφάλεια ή ελευθερία» ο χώρος των δικαιωμάτων διάλεξε την ελευθερία και άφηνε την ασφάλεια στα κράτη.
Αυτή η αυθόρμητη αφέλεια όμως κοστίζει, διότι η ασφάλεια είναι η κατεξοχήν βιοτική ανάγκη.
Ωστόσο ασφάλεια δεν είναι μόνο το πηλήκιο ή το κράνος... Η ασφάλεια έχει κοινωνικό περιεχόμενο.
Ποια ασφάλεια υπάρχει όταν δεν μπορείς να πας στο νοσοκομείο; Το παιδί σου στο σχολείο;
Ποια ασφάλεια επικαλούνται οι σημερινές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις με τον πλαδαρό, τον άνευρο πολιτικό λόγο, που υποτίθεται ότι κλείνουν τα σύνορα για να εμποδίσουν την άνοδο της Ακροδεξιάς;
Μα έτσι νομιμοποιούν και τροφοδοτούν την Ακροδεξιά, που εμφανίζεται σαν αυθεντικός εκφραστής αυτών των απόψεων, την κάνουν κομμάτι τού καθώς πρέπει πολιτικού σκηνικού κι έτσι αυξάνουν την ανασφάλεια μας.
Ηταν μήπως ασφαλής η Αθήνα με τα τάγματα εφόδου να χτυπούν μετανάστες και Ελληνες στον δρόμο; Το τελείως αντίθετο...
⚫ Πριν από τρία χρόνια, η Ομοσπονδία είχε δημοσιοποιήσει αναλυτική έκθεση για τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων λόγω της πολιτικής λιτότητας των μνημονίων. Την επικαλέστηκε μάλιστα πέρσι το καλοκαίρι η τότε πρόεδρος της Βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου. Εχουν αποτέλεσμα τέτοιες κινήσεις ή είναι καταδικασμένες να μείνουν στο επίπεδο του ευχολογίου;
Πρέπει να έχουμε αίσθηση των ορίων που έχει η ατζέντα των δικαιωμάτων στους υπάρχοντες συσχετισμούς, ιδίως των κοινωνικών δικαιωμάτων που απαιτούν παροχές για να ικανοποιηθούν.
Ο χώρος των δικαιωμάτων είναι πολιτικός στον βαθμό που παλεύει εναντίον της ανισότητας, από την άλλη όμως υφίσταται εξ αντικειμένου τις δεσμεύσεις της κεντρικής πολιτικής.
Η FIDH δεν έχει εντολή να εισηγηθεί εναντίον ή υπέρ των μνημονίων -υπάρχουν άλλοι γι’ αυτό-, μπορεί όμως να τεκμηριώσει τις συνέπειες που υπήρξαν στο πεδίο των δικαιωμάτων από τις πολιτικές δημοσιονομικής αναπροσαρμογής.
Το κεφάλαιο «δικαιώματα» ούτε καν ελήφθη υπόψη στη χάραξη των πολιτικών λιτότητας με επιπτώσεις τραγικές.
Αυτό επισημάναμε στην έκθεσή μας.
Τεκμηριώσαμε επίσης πώς η υποβάθμιση των κοινωνικών δικαιωμάτων οδηγεί μοιραία σε υπονόμευση των δημοκρατικών διαδικασιών, με τις πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, τους νόμους του ενός άρθρου, την προσχηματική κοινοβουλευτική συζήτηση και εν τέλει στην αποσάθρωση του κράτους δικαίου και των ατομικών δικαιωμάτων, με την αύξηση της καταστολής και των περιορισμών των ελευθεριών μας.
Πιστεύω πως έτσι ο χώρος μας αποκτά ένα ακροατήριο διευρυμένο σε σχέση με το παραδοσιακό αριστερό αντινεοφιλελεύθερο ακροατήριο, το οποίο του επιτρέπει να φτιάξει μια ατζέντα πιο διεισδυτική στα φιλελεύθερα δημοκρατικά περιβάλλοντα που ακόμα παρακολουθούν με μια σχετική αμηχανία το μεταβατικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται η Ευρώπη.
Ημουν πάντα της γραμμής «λίγες κουβέντες και καλές».
Δεν είμαστε Δον Κιχώτες των δικαιωμάτων, χρειάζεται να έχουμε έτοιμη συγκεκριμένη αντιπρόταση, ώστε να είμαστε έτοιμοι να εκμεταλλευτούμε τις ρωγμές του συστήματος.
Η Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου είχε έτοιμη την πρόταση για την ιθαγένεια των μεταναστών δεύτερης γενιάς, έτσι ώστε, με το που εκλέχτηκε η κυβέρνηση Παπανδρέου το 2010, μπόρεσε να γίνει νόμος.
Αλλά και όταν απορρίφθηκε ο νόμος στο ΣτΕ, ετοιμάσαμε αμέσως τη νέα πρόταση, που λαμβάνει υπόψη την απόφαση του ΣτΕ, και έγινε τελικά νόμος πέρσι το καλοκαίρι, ασχέτως αν καθυστέρησε για διάφορους λόγους.
⚫ Μπορεί η Ελλάδα να εφαρμόσει διαφορετική πολιτική δικαιωμάτων σε ένα ευρωπαϊκό εν τέλει ζήτημα όπως το προσφυγικό; Θα μπορούσε να πει όχι στην ευρωτουρκική συμφωνία;
Αυτό που έπρεπε να κάνει η Ελλάδα, ώστε να μην οδηγηθούμε στον μονόδρομο της συμφωνίας, ήταν να έχει εξαρχής μια δική της πολιτική ατζέντα διεκδίκησης που δεν θα την περιόριζε στον ρόλο του μαύρου πρόβατου και της χώρας τράνζιτ.
Χρειαζόταν μια συντεταγμένη πολιτική που θα διασφάλιζε αφενός την ασφαλή και εύτακτη είσοδο προσφύγων από τα συνοριακά φυλάκια του Εβρου, έτσι ώστε να αντιμετωπίσει και τα επιχειρήματα για τα κυκλώματα δουλεμπόρων και τους θανάτους στο Αιγαίο, και αφετέρου την αποτροπή, φυσικά όχι με επιχειρήσεις βίαιης επαναπροώθησης, αλλά προλαβαίνοντας να κλείσει τον διάδρομο της Ειδομένης πριν από τους άλλους.
Ούτως ή άλλως ο διάδρομος κάποια στιγμή θα έκλεινε… Ο κόσμος έμπαινε στην Ελλάδα μόνο για να φύγει. Αν δεν μπορούσε να φύγει, δεν θα έμπαινε.
Η πολιτική εγκλεισμού που επανήλθε αφενός μεν είναι απάνθρωπη, αφετέρου είναι μόνο πρόσκαιρη «λύση» καθώς λειτουργεί σχεδόν αποκλειστικά σαν φόβητρο.
Αν είχαμε όμως πέρσι κυβερνήσεις σαν τις προηγούμενες, μπορεί να είχαμε κάπως μικρότερη ροή, αλλά θα είχαμε και δεκαπλάσιο αριθμό πνιγμένων στη Μεσόγειο. Διαλέξτε…
⚫ Ποιο είναι το μέλλον της ευρωτουρκικής συμφωνίας;
Η συμφωνία καταργεί το προσφυγικό δίκαιο και στέλνει ένα πολύ κακό μήνυμα υποχώρησης του ευρωπαϊκού κεκτημένου προστασίας των προσφύγων, ενώ και η ίδια η τουρκική κυβέρνηση μετά τη συμφωνία δείχνει το πιο απάνθρωπο πρόσωπό της.
Επιπλέον εξαρχής υποστηρίζω ότι αυτή η συμφωνία δεν μπορεί να υλοποιηθεί, και πράγματι δεν υλοποιείται σε κανένα σκέλος της, παρά μόνο από την Ελλάδα που έχει αναλάβει τη βρόμικη δουλειά να κρατά έγκλειστους τους πρόσφυγες στο έδαφός της.
Ούτε η Ευρώπη δέχεται πρόσφυγες, ούτε επιστρέφονται πρόσφυγες στην Τουρκία, ούτε η Ε.Ε. θα δώσει βίζες στους Τούρκους και πάει λέγοντας.
Η προσφυγική ροή σταμάτησε σε πολύ μεγάλο ποσοστό επειδή έκλεισαν τα σύνορα στην Ειδομένη.
Η συμφωνία δεν είχε κάποιο πραγματικό συμβατικό αποτέλεσμα, έστειλε κυρίως ένα συμβολικό μήνυμα αποτροπής.
⚫ Η επιμονή στην προστασία των προσφύγων δεν θυσιάζει τα δικαιώματα των μεταναστών;
Η ιστορική μήτρα της προσφυγιάς είναι η μετανάστευση.
Ομως, στα μέσα του εικοστού αιώνα, η Ευρώπη συνομολόγησε ένα συμβατικό πλαίσιο προστασίας των προσφύγων λόγω των Παγκοσμίων Πολέμων πολύ πιο αυξημένο από ό,τι για τους μετανάστες.
Αν επιμείνουμε σήμερα, στο όνομα ενός καλώς εννοούμενου διεθνισμού και αλληλεγγύης, πως πρόσφυγες και μετανάστες είναι το ίδιο πράγμα, το αποτέλεσμα δεν θα είναι η εκτόξευση των μεταναστών στο πεδίο προστασίας των προσφύγων αλλά η υποχώρηση της προστασίας των προσφύγων στο επίπεδο των μεταναστών.
Επίσης να σας πω ότι γενικά τα κράτη που αδιαφορούν για τα δικαιώματα των προσφύγων αδιαφορούν και για τα δικαιώματα των μεταναστών και αντιστρόφως.
⚫ Η εκλογή σας στην προεδρία της Ομοσπονδίας θα έχει αντίκτυπο στα ελληνικά ζητήματα διεθνώς;
Πιστεύω ότι μπορεί να δώσει ένα σημαντικό μήνυμα, πολιτικά αξιοποιήσιμο και στη χώρα μας, ότι ο χώρος των δικαιωμάτων δεν μπορεί να μένει αδιάφορος απέναντι στην ελληνική υπόθεση.
Από την άλλη, δεν αντιλαμβάνομαι τον ρόλο μου ως αυτόν του πρεσβευτή των εθνικών συμφερόντων στη θέση του προέδρου της FIDH.
Οικουμενικός στόχος μας είναι να καταφέρνουμε μικρές νίκες, μετατοπίζοντας συνεχώς το κατώφλι των αποκλεισμών.