Christopoulos D.

Τέχνη, ελευθερία και λογοκρισία

Μάθημα Ελεύθερης Επιλογής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου

ΔΙΔΑΣΚΩΝ :

Δημήτρης Χριστόπουλος – αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας

Το μάθημα γίνεται κάθε Πέμπτη 11.00-14.00 στην αίθουσα Α. 4 του Νέου Κτιρίου. Το μάθημα της 4^ης Δεκεμβρίου στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Η λογοκρισία είναι φαινόμενο σύμφυτο σε σχέσεις εξουσίας: κοινώς, η ανισότητα είναι αυτή που δημιουργεί τις προϋποθέσεις του περιορισμού ή του ελέγχου του λόγου μεταξύ των ανθρώπων. Η άνιση κατανομή ισχύος σε συνδυασμό με την κυριαρχία συγκεκριμένων – εθνικών, θρησκευτικών, πολιτικών ιδεολογιών ή δοξασιών αποτελεί το πιο εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη λογοκριτικών πρακτικών στην τέχνη και το λόγο. Το ιερό, έναντι άλλων, αποτελεί κατεξοχήν έμπνευση καλλιτεχνικής δημιουργίας και αιτία αριστουργημάτων στο χώρο όλων των τεχνών. Από την άλλη, στο όνομα θρησκευτικών πεποιθήσεων, η ελευθερία της τέχνης έχει βάναυσα παραβιαστεί, τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα. Τα δύο αυτά μεγέθη – θρησκευτική ελευθερία και ελευθερία της τέχνης – καλείται να σταθμίσει κάθε κοινωνία. Η σύγκρουση τους είναι κατεξοχήν πολιτική υπόθεση και δεν αποτελεί θεολογικό ή αισθητικό ζήτημα. Μπορούν οι ευαισθησίες των θρησκευτικών – αλλά και των κάθε λογής - κοινοτήτων να περιορίσουν την ελευθερία του ανθρώπου να ορίζει ο ίδιος τι είναι τέχνη; Σε τι βαθμό η ελεύθερη τέχνη μπορεί να προκαλεί τις αντιλήψεις περί του θείου μιας θρησκευτικής κοινότητας; Υπάρχουν όρια και εάν ναι πώς τίθενται; Σε τελευταία ανάλυση, τι σταθμίσεις καλείται κάνει η δημοκρατία; Ποιες είναι οι σταθμίσεις των αυταρχικών καθεστώτων. Ειδικά για το φετινό μάθημα ειδική αναφορά θα γίνει στο καθεστώς της επταετίας στην Ελλάδα.

Πώς εκδηλώνεται η λογοκρισία στο όνομα του θρησκευτικά ιερού, του εθνικά θέσφατου ή ακόμη και του πολιτικά ορθού; Πώς έχει διαμορφωθεί ιστορικά το πρόσωπο της λογοκρισίας στην τέχνη; Νησίδες της παραδοσιακής μορφής καταστολής της ελευθερίας της τέχνης ή του τύπου από δημόσιες αρχές, επιβιώνουν ακόμη και σήμερα. Ωστόσο, αυτό που περισσότερο από ποτέ χαρακτηρίζει τη σύγχρονη συγκυρία, είναι οι λιγότερο ορατές, αλλά ενίοτε πιο δραστικές, εκδοχές αυτοπεριορισμού του ανθρώπινου λόγου, στο όνομα πολλαπλών και ετερόκλητων σκοπιμοτήτων. 

Tο μάθημα επιχειρεί να δώσει μια διεπιστημονική, αναλυτική και βιωματική, απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα και θεματικές. Είναι ελεύθερης επιλογής και σεμιναριακού χαρακτήρα στο οποίο είναι προσκεκλημένοι διδάσκονται με εμπειρία στο ζήτημα της λογοκρισίας, νομικοί, εικαστικοί καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι κλπ ενώ θα υπάρξουν και προβολές ντοκιμαντέρ, εικαστικών ή άλλων έργων που κατά καιρούς έχουν λογοκριθεί στο όνομα θρησκευτικών ή άλλων δοξασιών. Το μάθημα αξιολογείται με γραπτές εξετάσεις ή απαλλακτικές συλλογικές εργασίες των φοιτητών.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

16 Οκτωβρίου 2014
1. Εισαγωγή: ο προβληματισμός του μαθήματος :  τι είναι λογοκρισία. Τύποι λογοκρισίας


23 Οκτωβρίου 2014
2. Λογοκρισία και δικαιώματα 

30 Οκτωβρίου 2014
3. Προβολή στιγμιότυπων της εκδήλωσης της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του ανθρώπου «Ο θεός δεν έχει ανάγκη εισαγγελέα» και συζήτηση.

6 Νοεμβρίου 2014

4. Η βλασφημία στην τέχνη και η καταστολή της

13 Νοεμβρίου 2014

5. Η “εκφυλισμένη τέχνη” στην περίοδο του Ναζισμού – ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: Δρ. Πηνελόπη Πετσίνη και προβολή έργων από την έκθεση «Εκφυλισμένη τέχνη» του τρίτου Ράιχ (Μόναχο 1937)

20 Νοεμβρίου 2014

6. Η λογοκρισία στη χούντα. Προβολή του ντοκιμαντέρ «Στοργή στο λαό» και συζήτηση με το σκηνοθέτη Βασίλη Δούβλη

27 Νοεμβρίου 2014

7. Ανάμεσα στο «εθνικά» ορθό και την επιστήμη: λογοκρισία – αυτολογοκρισία και μειονότητες στην Ελλάδα
ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Δρ. Λάμπρος Μπαλτσιώτης, ιστορικός και εντεταλμένος διδάσκων ΠΜΣ Πολιτική Επιστήμης & Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου

4 Δεκεμβρίου 2014

8. Η «Στοργή στο Λαό» στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Η οπτική του λογοκριτή: λογοκρισία μέσα από το αρχείο της Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών Διδάσκων: Γιάννης Γκλαβίνας, δρ. ιστορίας

ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΣΤΟ ΠΑΝΤΕΙΟ ΑΛΛΑ ΣΤΑ ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Δάφνης 61, Ψυχικό. Μετά το μάθημα θα ακολουθήσει ξενάγηση στο κτήριο των ΓΑΚ. 

11 Δεκεμβρίου 2014
9. Συνέπειες της κατασταλτικής και προληπτικής λογοκρισίας στη δημοσίευση λογοτεχνικών έργων με ερωτικό περιεχόμενο. ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Λεωνίδας Εμπειρίκος, ιστορικος

18 Δεκεμβρίου 2014
10.  Τέχνη με βιολογικό υλικό. Προβλήματα ηθικής και ορίων 
ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ - Λεωνίδας Καραμπίνης, λέκτορας στο ΤΕΙ Αθήνας, εικαστικός 

8 Ιανουαρίου 2015

11. Λογοκρισία και αυτολογοκρισία στον τύπο για τα «εθνικά» θέματα – ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Τάσος Κωστόπουλος, ιστορικός & δημοσιογράφος

15 Ιανουαρίου 2015

12. Αρχείο και προκατάληψη. Καταγράφοντας το απαγορευμένο  ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Γιάννης Ζιώγας, Εικαστικός, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών 

22 Ιανουαρίου 2015
13. Καταληκτικό μάθημα: Παρουσίαση 2 φοιτητικών εργασιών. Συμπεράσματα και ανακεφαλαίωση

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

Γ. Ζιώγας, Λ. Καραμπίνης, Γ. Σταυρακάκης, Δ. Χριστόπουλος, Όψεις λογοκρισίας στην Ελλάδα, Αθήνα: Νεφέλη, 2008

Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ο θεός δεν έχει ανάγκη εισαγγελέα,Αθήνα: Νεφέλη, 2013.

Περαιτέρω βιβλιογραφία θα αναρτηθεί στο dimitrischristopoulos.blogspot.com