19/11/13
Οι «Ανθρωποφύλακες» καταγράφουν την αιωνιότητα του κακού
Οι συγκλονιστικές εικόνες που περιγράφει στο βιβλίο του ο Περικλής Κοροβέσης μεταφέρουν διαχρονικά τις διαπιστώσεις περί βίας και εξουσίας.→Υπάρχει κάτι που είναι υψηλότερο αγαθό από την ίδια την ανθρώπινη ζωή. Η αξιοπρέπεια είναι εγγενώς αναπαλλοτρίωτη. Αυτό είναι η κληρονομιά της πολιτικής νεωτερικότητας, τα αυτονόητα της οποίας καλούμαστε να διαφυλάξουμε. Αυτό λένε οι «Ανθρωποφύλακες» και για τον λόγο αυτό είναι αναπόδραστα επίκαιροι
Του Δημήτρη Χριστόπουλου
Διαβάζοντας πάλι το βιβλίο νομίζω ότι δύο πράγματα είναι αυτά που μου έρχονται: η αιωνιότητα του κακού και η κοινοτοπία του. Με όσους λένε ότι «από την Ιστορία πρέπει να μαθαίνουμε». Εγώ λέω ότι αυτό είναι αδύνατο: από την Ιστορία δεν μαθαίνουμε, όσο κι αν προσπαθούμε ή αν πρέπει. Διότι αν μαθαίναμε από την Ιστορία τότε η ανθρωπότητα θα είχε σταματήσει τα λάθη και θα ζούσαμε καλύτερα, αλλά, όπως όλοι ξέρουμε, αυτό δεν συμβαίνει. Τουναντίον μάλιστα. Οι Ανθρωποφύλακες δείχνουν την αιωνιότητα του κακού. Φυσικά, η θέση αυτή θέλει διαβαθμίσεις τις οποίες θα προσπαθήσω να κάνω στη συνέχεια.
Μέσα στις πολλές συγκλονιστικές στιγμές που περιγράφει το βιβλίο, θα κρατήσω μια, που κατά την άποψή μου είναι πράγματι «όλα τα λεφτά». Είναι στον Επίλογο, εκεί που ο Γκραβαρίτης λέει στον Κοροβέση χαιρετώντας τον:
«“Πάνε όλα αυτά, περάσανε, τώρα είμαστε φίλοι”. Δεν φταίει αυτός, τι να σου κάνει υπάλληλος είναι, έχει γυναίκα με δύο παιδιά. Τι νομίζω πως παίρνει; Πενταροδεκάρες. Υστερα από 20 χρόνια υπηρεσίας δεν μπορεί να πάρει ένα δεύτερο πουκάμισο. Κι αυτός προλετάριος είναι που τον εκμεταλλεύονται οι άλλοι. Βγάζει όλη τη δουλειά αυτός και τελικά ο Καραπαναγιώτης παίρνει τους βαθμούς» (σ.111).
Ανθρωπάκια
Η κοινοτοπία του κακού: τα κτήνη ως ανθρωπάκια. Τα ανθρωπάκια ως κτήνη. Παππάς, Μιχαλολιάκος καταδικάζουν τη βία και τον ναζισμό μετά βδελυγμίας στον εισαγγελέα για να τη γλιτώσουν. Η αιωνιότητα: όσο πιο εξουσιαστικά αυταρχικές είναι οι κοινωνίες τόσο περισσότερο εκτίθενται στον κίνδυνο της απανθρωπιάς και του σαδισμού. Προσοχή εδώ, οι παραλληλισμοί και οι συνειρμοί είναι ολισθηροί. Οι «Ανθρωποφύλακες» είναι μια απάντηση σε αυτούς που ελαφρά τη καρδία μας λένε σήμερα πως «η χούντα δεν τελείωσε το ΄73». Αλήθεια; Ας διαβάσουν τι γίνονταν ως συστηματική πρακτική μέχρι το ΄73 στους «Ανθρωποφύλακες»…
Μέσα στην κρίση, πληθαίνουν οι ρητορικές καταχρήσεις, υποταγμένες απολύτως στο θυμικό της αγανάκτησης αλλά και υπαγορευμένες συχνά από την πολιτική σπέκουλα. Οι όροι, όμως, έχουν τη σημασία τους. Η ένταση με την οποία χρησιμοποιούνται, επίσης. Για τον λόγο αυτό, χρειάζεται πάντα να κάνουμε οικονομία δυνάμεων στις λέξεις και τα νοήματα. Ακούω με απορία, λ.χ., κάποιους να παρομοιάζουν σήμερα την κατάσταση με την «Κατοχή». Μα ξεχνάνε πως η Ελλάδα κυβερνάται από κόμματα που ψήφισε η πλειοψηφία των Ελλήνων; Η νέο-αποικιακή διακυβέρνηση των μνημονίων δεν είναι κατοχή. Είναι άλλο πράγμα. Ακούω πως «δεν έχουμε δημοκρατία, έχουμε χούντα». Φυσικά και έχουμε δημοκρατία· το ερώτημα είναι τι δημοκρατία έχουμε. Εχουμε μια δημοκρατία που εκφυλίζεται. Μια διαρκώς εκφυλιζόμενη δημοκρατία, διότι πάντα υπάρχει το χειρότερο και για τον λόγο αυτό το επίθετο «εκφυλισμένη» παραπέμπει σε πεπερασμένες διαδικασίες ενώ το «εκφυλιζόμενη» σε μια επιτέλεση. Ομως το ουσιαστικό είναι «δημοκρατία». Ακόμη τουλάχιστον. Αν δεν μας αρέσει, δεν έχουμε παρά να αλλάξουμε κυβέρνηση.
Οσο πιο εξουσιαστικές και αυταρχικές συνάμα είναι οι κοινωνίες, τόσο περισσότερο εκθέτουν τους ισχυρούς τους στον πειρασμό του σαδισμού με κάθε τρόπο. Δεν είναι όλοι οι τρόποι ίδιοι όμως και αυτό πρέπει να το θυμόμαστε. Αλλη η ηθική απαξία του κοινωνικού σαδισμού του Αδωνι Γεωργιάδη, που λέει με το γνωστό ανεκδιήγητο ύφος ότι δεν θέλει να αφήσει τον Τόμσεν να χρεωθεί τις απολύσεις διότι αυτός της έκανε μόνος του, άλλη του Καραπαναγιώτη που μανιωδώς χτυπούσε τα πέλματα του Κοροβέση ώσπου να σταματήσει λαχανιασμένος. Υπάρχει κακό και κακό. Χειρότερο. Αυτό το λέω κοιτώντας προς δύο αφελείς κατευθύνσεις: αυτούς για τους οποίους μίλησα πριν -που παρομοιάζουν με χούντα τη σήμερον- αλλά και αυτούς που θέλουν να αποσπάσουν δηλώσεις νομιμοφροσύνης για καταδίκη της βίας απ’ όπου κι αν προέρχεται. Φυσικά, δεν νομίζω να υπάρχει νοήμων άνθρωπος να του αρέσει η βία, αλλά από την άλλη, δεν νομίζω να υπάρχει επίσης νοήμων άνθρωπος να μη διαβαθμίζει τη βία με βάση την ένταση και την αιτία της, δεδομένα που ρυθμίζουν την απαξία της και, σε τελευταία ανάλυση, την ίδια την ένταση της ποινής. Απλά πράγματα. Αν οι κοινωνίες μας τιμωρούσαν τη βία με την ίδια ένταση αδιαβάθμητα, όπως μας ζητάνε σήμερα οι καθεστωτικοί οργανικοί διανοούμενοι, θα οδηγούμασταν σε έναν κοινωνικό παραλογισμό και νομικό ολοκληρωτισμό καθώς κάθε βίαιη πράξη θα τιμωρούνταν ομοίως. Ομως, φυσικά το ποινικό δίκαιο, ορθώς, άλλα προβλέπει.
Η εξουσία όσο δεν αποσπά συναινέσεις τόσο ολισθαίνει προς έναν ακοινώνητο κυνισμό. Και αυτός ο κυνισμός είναι κοινός, είτε φοράει γραβάτα είτε πηλήκιο. Είτε και τα δύο. Ο κυνισμός όμως αυτός είναι κοντόθωρος, διότι οι καιροί αλλάζουν… Και αυτό δεν το βλέπει συχνά η εξουσία και την πατάει. Δεν μαθαίνει από την ιστορία, από την ιστορία της, όσο κι αν προσπαθεί. Το αυτό ισχύει και για εκείνον που υφίσταται την εξουσία και την αποζητεί διεκδικώντας. Οι καιροί αλλάζουν για όλους. Ο Μάνεσης -το λέω συχνά- αρέσκονταν να μας θυμίζει πώς ο Μακιαβέλι εικονοποιούσε την κυριαρχία: ως Κένταυρο, μισός κτήνος, μισός άνθρωπος. Η σαδιστική εξουσία είναι ένας παραμορφωμένος κένταυρος. Ενα κτηνώδες α-λογο, με μικρό κεφάλι, μικρό νου. Η αιωνιότητα του κακού είναι και η ακατέργαστη βλακεία του.
Και έρχομαι έτσι στο δεύτερο σημείο: η κοινοτοπία του κακού. Μεγάλα εγκλήματα από μικρούς ανθρώπους. Από ασυναίσθητους ανθρώπους, τιποτένιους. Φυσικά υπάρχουν και τα αμετανόητα κτήνη, αλλά οι μεγάλες δουλειές γίνονται από μικρούς. Από αυτούς, που όταν αλλάζουν οι καιροί δικαιώνονται καθώς, όπως λέει ο ασφαλίτης στον κρατούμενο Κοροβέση: «ο έξυπνος άνθρωπος στη Μόσχα είναι GPU. O έξυπνος άνθρωπος στην Ουάσιγκτον CIA. »(σ. 86). Αυτοί οι άνθρωποι. Αυτοί βασάνιζαν τότε. Αυτά είναι τα κωλόπαιδα – Βρετανοί και Αμερικάνοι στρατιώτες – που βιάζουν και χτυπούν on camera στο Ιρακ. Αυτό είναι το Αμπου Γκράιμπ.
Ενώ φυσικά, οι βασανιστές έχουν ποινική ευθύνη για το έγκλημά τους, στην πράξη είμαστε ανήμπορος μπροστά στην κοινοτοπία τους. Την κοινοτοπία δεν μπορείς να τιμωρήσεις στην ολότητά της, διότι μετά θα κάνεις μια κοινωνία που θα τιμωρεί το μισό εαυτό της οπότε θα είναι σε διαρκή πόλεμο. Αρα, τι κάνουμε;
Υψηλότερο αγαθό
Δεν βλέπω τίποτε καλύτερο και τίποτε περισσότερο συνάμα από το να θυμόμαστε και να εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας ότι υπάρχει κάτι που είναι υψηλότερο αγαθό από την ίδια την ανθρώπινη ζωή. Διότι, in extremis, στον πόλεμο π.χ., η ζωή αφαιρείται κι αυτή. Η αξιοπρέπεια είναι εγγενώς αναπαλλοτρίωτη. Αυτό είναι η κληρονομιά της πολιτικής νεωτερικότητας, τα αυτονόητα της οποίας καλούμαστε σήμερα να διαφυλάξουμε. Αυτό λένε οι «Ανθρωποφύλακες» και για το λόγο αυτό είναι αναπόδραστα επίκαιροι.
Στον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας δεν δοκιμάζεται όμως μόνο η κοινοτοπία του αντιπάλου, αλλά κατ΄ εξοχήν η δικιά μας. Κυρίως, όταν εμείς είμαστε οι ισχυροί, σε ό,τι επίπεδο συνομολογείται η σχέση ισχύος: στην οικογένεια, στην εργασία, στην πολιτική. Επειδή εδώ σήμερα μιλάμε για πολιτική, κλείνω λέγοντας ότι πέρα από τον σαδισμό του αντιπάλου, τη διάλυση και την οδύνη που αυτός έχει σπείρει, έχουμε ακόμη έναν εχθρό που δεν πρέπει να ξεχνάμε: τα δικά μας στραβά. Διότι αν χάσουμε από τον ισχυρότερο αντίπαλο, τουλάχιστον πάμε μαχόμενοι. Αν χάσουμε όμως από τον ανίσχυρο κοινότοπο εαυτό μας, τότε πάμε άκλαυτοι.
Μαχόμενοι κιόλας έχουμε και μια ελπίδα να νικήσουμε.
Ευχαριστούμε Περικλή.