Τρίτη 16/4: κρίση-μο σεμινάριο για την υγεία
Aμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης» του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων, (Ακαδημίας 60, ώρα έναρξης 19.15), με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων.
Εισηγητές είναι ο Θεόδωρος
Ζδούκος (ΕΣΥ / Κοινωνικό Γιατρείο Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης) και Γιώργος
Νικολαΐδης (Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού). Συντονίζει ο Γιάννης Καλομενίδης.
Εισαγωγική προσφώνηση του Γ. Καλομενίδη
Υγεία: Κατάρρευση και ανασυγκρότηση, του Γιάννη Καλομενίδη
Φωτογραφία: Παναγιώτης Τζαμάρος/ FosPhotos
Εξαιρετικά ενδιαφέρον το αυριανό(Τρίτη 16/4) κρίση-μο σεμινάριο για την υγεία, που θα πραγματοποιηθεί στο αμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης» του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων, (Ακαδημίας 60, ώρα έναρξης 19.15) με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων. Εισηγητές είναι ο Θεόδωρος Ζδούκος (ΕΣΥ / Κοινωνικό Γιατρείο Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης) και Γιώργος Νικολαΐδης (Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού). Συντονίζει ο Γιάννης Καλομενίδης.
Οι εξελίξεις δεικτών που περιγράφουν την κατάσταση και τις προοπτικές
της υγείας του πληθυσμού της χώρας είναι απολύτως ανησυχητικές:
κατακόρυφη μείωση των γεννήσεων(από το 2011 υπολείπονται των θανάτων), αύξηση της βρεφικής θνησιμότητας για πρώτη φορά μεταπολεμικά,
εξελίξεις που σηματοδοτούν την μείωση του προσδόκιμου ζωής του
πληθυσμού. Αυτοκτονίες και εξάπλωση της HIV λοίμωξης σε ευπαθείς ομάδες.
Αύξηση μέχρι και 30% των ασθενών που προστρέχουν στο ΕΣΥ το οποίο
συρρικνώνεται με αποτέλεσμα επίταση του χάους και άσκηση σωματικής βίας
στα τμήματα επειγόντων περιστατικών. Επίσης, ολοένα και περισσότεροι
ασθενείς μεταφέρονται με παραμελημένα σε πρωτόγνωρο βαθμό προβλήματα ενώ
συχνή είναι η αδυναμία των οικογενειών να παραλάβουν στο σπίτι τους
συγγενείς τους που έχουν μεν αποθεραπευτεί από ένα οξύ νόσημα αλλά δεν
είναι πια σε θέση να διαμένουν μόνοι τους. Το αποτέλεσμα είναι κλίνες των νοσοκομείων να λειτουργούν σαν κλίνες φιλοξενίας ανεπιθύμητων επιζώντων.
Η Ελλάδα, μία χώρα που στα προηγούμενα χρόνια είχε πολύ ικανοποιητικούς δείκτες υγείας, τείνει να αλλάξει κατηγορία στην παγκόσμια κατάταξη, υποβάθμιση που αντανακλά την εντεινόμενη φτώχεια και δυστυχία. Και ενώ ο πληθυσμός έχει όλο και μεγαλύτερη ανάγκη από ένα δίκαιο και αποτελεσματικό υγειονομικό σύστημα οι υπηρεσίες υγείας δυσλειτουργούν, καταρρέουν ή δεν είναι προσβάσιμες. Η αποδιοργάνωση όμως του ΕΣΥ δεν προέκυψε απλά σαν αποτέλεσμα ενός αιφνίδιου θανάσιμου χτυπήματος που επέφερε η πολιτική της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης που με ακραία επιθετικό τρόπο ασκείται από το 2010. Πολλά από τα προβλήματα προϋπήρχαν της κρίσης και εκκολάπτονταν αποτελώντας δομικά χαρακτηριστικά του συστήματος ακόμη και από την ίδρυσή του ΕΣΥ το 1983 και αυτό είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστεί. Ποια είναι τα παλιά και τα νέα προβλήματα λοιπόν; Επιγραμματικά θα έλεγα ότι τα παρακάτω συνοψίζουν την εικόνα κατάρρευσης του συστήματος και επιζητούν άμεση και πειστική διαχείριση και λύση:
- Υποχρηματοδότηση του δημόσιου τομέα – μεταβίβαση ζωτικής σημασίας πόρων σε έναν υπερτροφικό για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, πόσο μάλλον για μία υπό πτώχευση χώρα, ιδιωτικό τομέα που μόνο κατ’ όνομα είναι επιχειρηματικός καθώς βασίζεται στην συστηματική και εξασφαλισμένη χρηματοδότηση από το κράτος. Η χρήση δε των διαθέσιμων πόρων του δημόσιου τομέα έχει υπάρξει χρονίως αναποτελεσματική για μία σειρά αιτιών που πηγάζουν από την διαφθορά και την κακοδιοίκηση. Τελευταία, η μείωση τόσο της δημόσιας όσο και της ιδιωτικής δαπάνης θέτει σε ανοιχτή αμφισβήτηση τους όρους λειτουργίας και ίσως ακόμη και την επιβίωση δημοσίων και ιδιωτικών δομών.
- Αναποτελεσματική κατανομή και διάρθρωση των υπηρεσιών που εγκαταστάθηκαν και αναπτύχθηκαν όχι με βάση αξιόπιστα αποτυπωμένες ανάγκες δημόσιας υγείας (υγειονομικός χάρτης της χώρας) αλλά με αυτοματισμούς και συχνά με βάση τοπικούς μικροπολιτικούς σχεδιασμούς.
- Νοσοκομειοκεντρικό σύστημα: Απουσία οργανωμένων υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και πρόληψης στα αστικά κέντρα καθώς και μετανοσοκομειακής φροντίδας και αποκατάστασης με αποτέλεσμα ο τομέας της νοσοκομειακής φροντίδας αιωρούμενος ανάμεσα στους δύο αυτούς ανύπαρκτους πυλώνες να αναγκάζεται να αναλάβει μέρος του ρόλου τους, να υπερφορτίζεται, να κακολειτουργεί, να καθυστερεί. Συνέπεια αυτών είναι οι κατώτερου επιπέδου υπηρεσίες για το ύψος των πόρων που ο νοσοκομειακός τομέας δαπανά και οι θεραπευτικές αστοχίες.
- Διαφθορά η οποία αυξάνει το κόστος και υπονομεύει την ποιότητα των υπηρεσιών: αφορά το φακελάκι του ασθενή και τις κάθε λογής μίζες (σε μετρητά ή έμμεσα) που δίνονταν και δίνονται από μικρούς και μεγάλους προμηθευτές σε υλικά, φάρμακα και άλλα και εμπλέκει προσωπικό σε διάφορες ειδικότητες και διάφορες θέσεις στην ιεραρχία των δομών υγείας. Για το φακελάκι, φρονώ πως εκτός από τμήματα του προσωπικού που εκλαμβάνουν την θέση τους στο σύστημα σαν ευκαιρία για εύκολο πλουτισμό και το κράτος που απλά παρατηρεί, ευθύνη έχει και ο πληθυσμός που όχι μόνο το αποδέχεται αλλά συχνά το καλλιεργεί, για να διαλέξει τον γιατρό, να υπερκεράσει την αναμονή, να εξασφαλίσει καλύτερη φροντίδα, ο καθένας σε βάρος των υπολοίπων.
- Από-ασφάλιση του πληθυσμού που προστρέχει όλο και λιγότερο σε υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας, διακόπτει την φαρμακευτική αγωγή για τα χρόνια νοσήματα και καταφεύγει τελικά με προχωρημένα προβλήματα στα νοσοκομεία με αποτέλεσμα υπονόμευση της ποιότητας των υπηρεσιών, αύξηση του κόστους και ελάττωση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής παρέμβασης. Σε μία έκφραση προχωρημένης σκληρότητας από μεριάς του κράτους, οι ανασφάλιστοι και άρα και πιο αδύναμοι ασθενείς καλούνται να πληρώσουν οι ίδιοι το κόστος της νοσηλείας τους στις δημόσιες δομές.
- Γήρανση και αποθάρρυνση του προσωπικού ενώ οι νέοι (γιατροί, νοσηλευτές) κατά γενική ομολογία καλής ποιότητας και με διάθεση να δουλέψουν και για την εκπαίδευση των οποίων έχει δαπανηθεί εθνικός πλούτος δεν επιτρέπεται να ενταχθούν στο σύστημα – η έλλειψη συνέχειας των γενεών υπονομεύει το μέλλον του συστήματος. Εξουθένωση του προσωπικού που μπορεί σε σύντομο χρονικό διάστημα να οδηγήσει τις δομές σε πλήρη κατάρρευση.
- Προβληματική και αντιφατική πολιτική φαρμάκου που από την υπερκατανάλωση της προηγούμενης περιόδου έφτασε να οδηγήσει σε σημαντικές ελλείψεις, υπονόμευση της ποιότητας των σκευασμάτων και κόστος δυσπρόσιτο για τους ασθενείς.
Για το υγειονομικό σύστημα ισχύει ότι σε κάθε τομέα της δημόσιας ζωής: από την μία μοιάζει απίθανη η επιστροφή στο 2009 και από την άλλη η απόκρουση της επίθεσης που δέχεται η κοινωνία απαιτεί την εκπόνηση και εφαρμογή ενός εναλλακτικού σχεδίου, ανταγωνιστικού σε αυτό της νεοφιλελεύθερης μεταρρύθμισης. Σε αυτή την προσπάθεια φρονώ ότι πρέπει να απαντηθούν με σοβαρότητα και σε κάποιο βαθμό με λεπτομέρεια τα παρακάτω ερωτήματα:
- Ποια είναι η κεντρική πολιτική επιλογή στον χώρο της υγείας; Μπορούμε και είναι επιθυμητό να επιδιώξουμε την αναστύλωση του ΕΣΥ που ξέρουμε, με προσπάθειες να αντιμετωπιστεί η διαφθορά και να αποκατασταθούν δομικές και διοικητικές ανωμαλίες του, ή θα πρέπει να αναζητήσουμε κάτι εντελώς διαφορετικό; Ποιο σχέδιο μπορεί να θεωρηθεί ρεαλιστικό για την τρέχουσα και την ερχόμενη περίοδο που θα χαρακτηρίζεται από έλλειψη πόρων, φτώχια, κοινωνικό αποκλεισμό και συνεπακόλουθη επιδείνωση των δεικτών υγείας; Υπάρχουν εναλλακτικά ιστορικά παραδείγματα ή πρέπει να αυτοσχεδιάσουμε; Για να μην παρεξηγούμαι, το δεύτερο δεν με ενοχλεί ιδιαίτερα καθώς θεωρώ ότι στον βαθμό που ο αντίπαλος αντιμετωπίζει την χώρα σαν πειραματικό εργαστήριο διαλύοντας κάθε προηγούμενη κοινωνική συμφωνία δικαιούμαστε και πρέπει να πάρουμε τα δικά μας ρίσκα.
- Πως χρηματοδοτείται το σύστημα; Από τις ασφαλιστικές εισφορές που όλο και λιγοστεύουν ή κατευθείαν από το κράτος τα έσοδα του οποίου συρρικνώνονται; Τι ποσοστό του ΑΕΠ και ποιου (τι ύψους ΑΕΠ) θα χρειαστεί και πως θα κατανεμηθεί στον δημόσιο τομέα υγείας; Ποια η θέση του ιδιωτικού, κρατικοδίαιτου, αλλά εν τέλει εξαιρετικά ανεπτυγμένου τομέα;
- Πώς θα στηθεί επιτέλους η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας που παραδοσιακά υπηρετείται στην χώρα κυρίως από τους πολυάριθμους ελεύθερους επαγγελματίες γιατρούς και τα τελευταία χρόνια από ιδιωτικά πολυϊατρεία-τσεκαπάδικα της γειτονιάς; Θα ενταχθούν στο δημόσιο σύστημα και αν ναι πως; Μήπως η ιδέα ενός κάποιου ΕΟΠΠΥ που αγοράζει υπηρεσίες από δημόσιους και ιδιωτικούς παρόχους είναι τελικά καλή και απλά απαιτείται αύξηση των πόρων του, αποκλεισμός της χρηματοδότησης των μεγάλων επιχειρήσεων υγείας και στενότερος έλεγχος της απόδοσης; Ή μήπως η ιδέα της εισαγωγής μεθόδων αγοράς στο σύστημα είναι θεμελιωδώς λανθασμένη και απαιτείται εναλλακτικός σχεδιασμός.
- Τι ρόλο θα παίζουν τα επεκτεινόμενα κοινωνικά ιατρεία που γεννήθηκαν στην κρίση για να καλύψουν ανάγκες πρωτοβάθμιας φροντίδας των πλέον οικονομικά αδύναμων τμημάτων του πληθυσμού; Τι διδάγματα μπορούμε να αντλήσουμε από την λειτουργία τους;
- Απαιτούνται παρεμβάσεις και ποιες στην παραγωγή και διανομή φαρμάκου και υγειονομικού υλικού; Τι θα γίνει με την ντόπια, εν πολλοίς αξιόπιστη βιομηχανία; Μπορεί να γίνεται αποδεκτή σήμερα η παύση λειτουργίας σημαντικών εργοστασίων λόγω οικονομικής αστοχίας ή εμπλοκής σε οικονομικά σκάνδαλα των ιδιοκτητών τους;
- Ποιος θα αποφασίσει για αυτά; Τι είδους σύστημα θέλει η κοινωνία; Απορούσα πάντα γιατί οι μαζικοί κοινωνικοί φορείς/συνδικάτα απείχαν από τον προβληματισμό και τις διεκδικήσεις για την υγεία, υποθέσεις που παραχωρήθηκαν στους συνδικαλιστές του υγειονομικού χώρου, οι οποίοι από την μεριά τους λειτούργησαν για μεγάλα διαστήματα με συντεχνιακή λογική, λες και το σύστημα φτιάχτηκε για τους εργαζομένούς του και όχι για τον πληθυσμό. Μέσα από ποιους θεσμούς η κοινωνία θα παρέμβει στον σχεδιασμό και την λειτουργία του συστήματος, ώστε αυτή η παρέμβαση να μην είναι προσχηματική και να μην εισάγει δυσλειτουργίες;
- Επειδή δεν μπορούμε να αποδεχτούμε την αξιολόγηση των διοικήσεων σήμερα και των λειτουργών αύριο, με όρους οικονομικής αποτελεσματικότητας, αλλά ούτε και μία κατάσταση όπου ο καθένας κάνει ότι θέλει και δεν κάνει ότι δεν θέλει, με ποια κριτήρια και μέσω ποιων θεσμών θα αξιολογείται η λειτουργία του συστήματος και με ποιον τρόπο θα υλοποιηθεί η κοινωνική λογοδοσία;